Ο φιλοσοφικός Ταοϊσμός πέρασε από τρεις κύριες φάσεις, κάθε μια από τις οποίες ήταν εξέλιξη της προηγούμενης.
Στην πρώτη φάση, έχουμε τον φιλόσοφο Γιάνγκ Τσου που έζησε τον 5ο αι. π.Χ. Η φιλοσοφία του μοιάζει με του Επίκουρου και του Διογένη και μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε σαν κυνική και ηδονιστική, με την έννοια όμως της ευδαιμονίας ως ανώτερης πνευματικής ηδονής.
Η δεύτερη φάση αντιπροσωπεύεται από τον Λαο Τσε, σύγχρονο σχεδόν του προηγούμενου, ο οποίος έφτασε τον Ταοϊσμό στην υψηλότερή του έκφραση.
Στην τρίτη φάση έχουμε τον Τσουάνγκ Τζου, που υπολογίζεται ότι έζησε μεταξύ του 369 και 286 π.Χ. και μπορούμε να τον θεωρήσουμε σαν τον μεγαλύτερο στοχαστή της Κινέζικης ιστορίας, με εξαίρεση τον Λαο Τσε, που ήταν περισσότερο σοφός παρά φιλόσοφος.
Λάο ΤσεΟ ΛΑΟ ΤΣΕ Η προσωπικότητα αυτού του μεγάλου σοφού υπήρξε πολύ σκοτεινή και ακόμα και σήμερα δεν είναι ξεκάθαρες οι αντιλήψεις των ερευνητών γι'αυτόν. Το όνομα Λαο Τσε σημαίνει ο "γέρος σοφός" και πρόκειται μάλλον για μυθικό πρόσωπο παρά τις μεταγενέστερες αναφορές που τον θεωρούν υπαρκτό πρόσωπο. Η σημερινή έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο συγγραφέας του Ταο Τε Τσινγκ ήταν κάποιος Ταοϊστής φιλόσοφος, με το όνομα Λι Ερ, που θέλοντας ν' αποκρύψει το όνομά του χρησιμοποίησε ενός μυθικού σοφού, του Λαο Ταν, γνωστού αργότερα ως Λαο Τσε (Τσε σημαίνει σοφός). Και σε αυτόν αναφέρθηκαν ο ιστορικός Σου Μα Τσιεν του 2ου αι.π.Χ. και ο Ταοϊστής φιλόσοφος Τσουανγκ Τζου σαν συγγραφέας του Ταο Τε Τσιγκ, πληροφορία που έφθασε έτσι μέχρι τις ημέρες μας. Το ότι ο Μέγκιος δεν κάνει καμμιά αναφορά ούτε στην φιλοσοφία του Λαο Τσε ούτε στο Ταο Τε Τσιγκ, που τόσο επικίνδυνα συγκρούονται με τις βασικές κομφουκιανικές ιδέες, αποδεικνύει ότι ή δεν ήταν τότε αρκετά διαδεδομένη και γνωστή ή ότι είναι μεταγενέστερή του. Γύρω από την εικόνα του Λαο Τσε, δημιουργήθηκε μια ολόκληρη μυθολογία από τους μεταγενέστερους ταοϊστές έτσι ώστε δύσκολα να ξεχωρίζει κανείς σήμερα το ιστορικό από το μυθικό πρόσωπο. Για παράδειγμα λέγεται ότι παρέμεινε στη μήτρα της μάνας του 80 χρόνια και ότι όταν επιτέλους γεννήθηκε είχε μακριά γενειάδα, σαν χαρακτηριστικό ενός πολύ σοφού ανθρώπου.
Πέρα όμως από την ιστορικότητα του Λαο Τσε ή από το αν είναι ο πραγματικός συγγραφέας του θαυμάσιου Ταο Τε Τσιγκ, αυτό που έχει σημασία είναι το υψηλά μεταφυσικό και εσωτερικό περιεχόμενο αυτού του βιβλίου, που παρόλο το μικρό του μέγεθος, επηρέασε βαθειά την μετέπειτα φιλοσοφική σκέψη, ακόμα και στον δυτικό κόσμο, που οι εκδόσεις του ξεπερνούν κατά πολύ κάθε άλλη έκδοση οποιουδήποτε φιλοσοφικού κινέζικου έργου.
Η δομή του έργου αυτού έχει δύο κύρια μέρη, το πρώτο με όνομα Ταο έχει 37 κεφάλαια ενώ το δεύτερο με τίτλο Τε έχει 44. Η κατανόηση αυτών των όρων, Ταο και Τε, είναι απαραίτητη για να μπορεί ν' αντιληφθεί κανείς την εσωτερική σφαιρικότητα της φιλοσοφίας του Ταο Τε Τσίγκ. Η ιδέα του Ταο, όπως είδαμε προηγουμένως στον Κομφούκιο και τον Μέγκιο, δεν είναι πρωτότυπη στον Ταoϊσμό. Μέσα στην ψυχή των Κινέζων φιλοσόφων, από τις παλαιότερες εποχές, υπήρχε διάχυτη η ιδέα κάποιας Ανώτερης Πραγματικότητας που υπερέβαινε τα εγκόσμια. Είτε αυτή συσχετιζόταν με τον παγκόσμιο Νόμο του σύμπαντος είτε με τον ηθικό νόμο στην ατομική, οικογενειακή ή κοινωνική ζωή των ανθρώπων (στον Κομφουκιανισμό) είτε με την ίδια την μεταφυσική Ουσία του σύμπαντος (στον Ταοϊσμό), η αλήθεια είναι ότι αναφερόταν στην ίδια έννοια, την ιδέα του Ταο. Ο Λαο Τσε καλεί τον άνθρωπο να υπερβεί τον εξωτερικό εμπειρικό κόσμο και να βιώσει τον κόσμο της καθαρής ουσίας, το Ταο, από τον οποίο τα πάντα απορρέουν και όπου βρίσκεται η πραγματική Πηγή του Απόλυτου.
Σε πολλά στοιχεία η φιλοσοφία του Λαο Τσε ως προς το Ταο μοιάζει πολύ με την Αδβαϊτα Βεδάντα, την φιλοσοφία του Σανκαρατσαρυα. Η βίωση του Ταο μέσα μας ισοδυναμεί με την βεδαντική βίωση του Ατμα, που επιτρέπει την συνένωση με το απόλυτο Βραχμάν. Για το Λαο Τσε το Ταο μέσα στον άνθρωπο όπως και σε κάθε τι, είναι ένα και το ίδιο με το Ταο, το πανταχού παρόν στο Παν, Ενα και παγκόσμιο. Εγκόσμιο και Υπερκόσμιο ταυτόχρονα. Θα μπορούσαμε να πούμε, καθαρά διαισθητικά και σαν μια πρώτη προσέγγιση, ότι το Ταο είναι η απόλυτη Ουσία, το μη-Ον που δεν μπήκε ακόμα στο Χωρόχρονο, που δεν απέκτησε ακόμα προσδιορισμό. Η φανέρωσή του όμως αποτελεί την "Τε". Η λέξη Τε έχει όμως στο Ταο Τε Τσιγκ διαφορετική έννοια από ότι είχε στην προταοϊκή και στην κομφουκιανική φιλοσοφία, όπου σήμαινε "Αρετή" ή "Δρόμος". Για τον Λαο Τσε όμως η Τε είναι η ενέργεια του Ταο, η λανθάνουσα δυνατότητα του να μπορεί να φανερωθεί, να εκδηλωθεί στον κόσμο. Χωρίς την Τε το Ταο δεν μπορεί να εκδηλωθεί, να υπ-άρχει. Το Ταο "άρχει" στο σύμπαν, μέσω της Τε "υπ-αρχει". Η κινητοποίηση της ενέργειας της Τε μέσα στον άνθρωπο είναι αυτό που θα τον κάνει ηθικό και ενάρετο, δηλ. σύμφωνο με το Ταο.
Θα ήταν αδύνατο, για την σκοπιμότητα και την έκταση αυτού του άρθρου να κάναμε μια ολοκληρωμένη ανάλυση όλων των μεταφυσικών και φιλοσοφικών ιδεών που εκτίθενται με τεράστιο βάθος στο Ταο Τε Τσίγκ. Ας αρκεστούμε στην παρατήρηση ότι για τον Λαο Τσε, όπως το εκφράζει στο πρώτο κεφάλαιο του Ταο Τε Τσιγκ, και το Ον και το μη-Ον έχουν την ίδια πηγή.
Το Ταο Είναι, αλλά επειδή στερείται κάθε προσδιορισμού αποκαλείται και "Μυστήριο" ή "Το Μυστήριο των Μυστηρίων", έννοια ταυτόσημη με το Παραβραχμαν των Βεδαντινών Μυστών. Ο Λαο Τσε χαρακτηρίζει επίσης το Ταό ως "Μητέρα του Σύμπαντος" όταν λέει: "Υπάρχει κάτι το αδιαφοροποίητο (Μη-Ον) αλλά πλήρες, που προϋπήρχε του Ουρανού και της Γης (του Πνεύματος και της Υλης). Αθόρυβο και χωρίς μορφή. Δεν εξαρτάται από τίποτα και τίποτα δεν το αλλάζει. Μπορεί να θεωρηθεί Μητέρα του Σύμπαντος (χωρίς την ύπαρξη πατέρα). Δεν ξέρω το όνομά του. Το αποκαλώ Ταο".
Σχετικά με την εφαρμογή του Ταο στον άνθρωπο, ο Λαο Τσε αναφέρει την Βου Βεϊ (WU WEI), που είναι η δράση δια της πηγαίας ενέργειας της Φύσης και όχι δια των περιορισμένων δυνάμεων της θέλησης που καθοδηγούνται από το ημίφως της εμπειρικής γνώσης. Η βούληση του ανθρώπου πρέπει να γίνει μια Ζωντανή Δύναμη της Φύσης και όχι το άθροισμα των εγωιστικών του θελήσεων, γιατί αλλιώς δεν θα είναι η δράση του σύμφωνη με το Ταο, δεν θα κινητοποιεί, δεν θα ενεργοποιεί την "Τε" και θα πράττει λανθασμένα Η ΖΩΝΤΑΝΗ ΥΦΗ ΤΟΥ ΤΑΟ: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΤΣΟΥΑΓΚ ΤΖΟΥ. Σύγχρονος του Μέγκιου, ο Τσουαγκ Τζου ήταν για τον Λαο Τσε ό,τι ήταν ο πρώτος για τον Κομφούκιο. Αν και η φιλοσοφία του έχει πολύ υψηλή μεταφυσική υφή, πάλλει όμως από ζωντάνια και συναίσθημα. Το διαλεκτικό και λογοτεχνικό του ταλέντο καθώς και η τεράστια μόρφωσή του ήταν τέτοια ώστε οι καλύτεροι στοχαστές της εποχής του δεν κατάφεραν ν' ανατρέψουν τις φιλοσοφικές του αντιρρήσεις κατά του Κομφουκιανισμού και των άλλων Σχολών. Φλογερός οπαδός του Λαο Τσε ασχολήθηκε έντονα με τους τρόπους για την βίωση του Ταο καθώς και με τη θέση του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία, όπου δρα και ζει. Αυτά είναι κυρίως τα δυο κεντρικά σημεία της φιλοσοφίας του, όπως την εκθέτει στο έργο του με τίτλο "Τσουαγκ Τσου".
Αξιοσημείωτο είναι το πρώτο κεφάλαιο από τα εσωτερικότερα, το οποίο καθορίζει το νόημα του όλου έργου. Εκεί αποδεικνύει την σχετικότητα της αξίας των επιτευγμάτων και της ευτυχίας αλλά και το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να βιώσει το Ταο, το Απόλυτο, αρκεί να ακολουθήσει τον κατάλληλο γι' αυτόν δρόμο.
Σημαντικές στην φιλοσοφία του είναι οι ιδέες του για Κοσμογονία, ανθρωπολογία, ηθική, γνωσιολογία, κυβερνητική, κλπ. και είναι από τους πρωτοπόρους Κινέζους στοχαστές που υποστήριξαν φανερά την ιδέα της φυσικής εξέλιξης των ειδών και την ύπαρξη απειροελάχιστων ατόμων στις υλικές δομές. Επίσης έκανε νύξεις για την ύπαρξη της μετενσάρκωσης της ψυχής, παρομοιάζοντας την ανθρώπινη ζωή με τις εποχές του χρόνου που αλληλοδιαδέχονται κυκλικά η μία την άλλη. Ετσι και η ζωή ακολουθεί τον θάνατο, όπως η άνοιξη τον χειμώνα.
Με αυτά ολοκληρώνουμε αυτή την πολύ σύντομη και συνοπτική παρουσίαση των σημαντικότερων στοιχείων που χαρακτηρίζουν τα δυο μεγαλύτερα φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαίας Κίνας. Ανεξάντλητες όμως είναι οι πηγές γνώσεων και διδασκαλιών που υπάρχουν ακόμα στην ιστορία της σκέψης αυτής της απέραντης και αρχαιότατης χώρας.
Μιλώντας όμως για την εσωτερική παράδοση της κινέζικης φιλοσοφίας δεν θα μπορούσαμε να τελειώσουμε χωρίς ν' αναφέρουμε το σπουδαίο ρεύμα του Βουδισμού Ζεν, που αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο από την Βουδιστική φιλοσοφία, για την οποία άλλωστε μιλήσαμε γενικά προηγουμένως.
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΖΕΝ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ Η λέξη Ζεν είναι η μετατροπή στη Γιαπωνέζικη γλώσσα του Ινδικού όρου DHYANA .που σημαίνει διαλογισμός ή διαρκής στοχασμός σε μια ιδέα. Οταν εισήλθε στην Κίνα αυτή η μη-ορθόδοξη (γιατί δεν δίνει σημασία στην μελέτη των ιερών κειμένων) βουδιστική Σχολή ο όρος αποδόθηκε σαν Τζαν. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ιδρυτής της Σχολής Τζαν ήταν ο Ινδός πατριάρχης του Βουδισμού, ο Μποντιντάρμα, που όπως είπαμε, μετέφερε την έδρα της βουδιστικής πατριαρχίας στην Κίνα τον 6ο αι. μ.Χ. Τότε ίδρυσε εκεί ένα μοναστήρι, που κατά μερικούς μελετητές ήταν το Σαο Λιν, και δίδαξε στους μοναχούς μυστικές μεθόδους προσέγγισης της βουδιστικής αλήθειας, ανάμεσα στις οποίες είναι και αυτή της Ζεν.
Μποντιντάρμα Αυτές οι μέθοδοι που συνδυάστηκαν με ψυχοσωματικές ασκήσεις και γυμναστική, θα αποτελέσουν τον αρχικό πυρήνα των κινέζικων πολεμικών Τεχνών ή Κουνγκ Φου (1). Κατά την παράδοση ο ίδιος ο Μποντιντάρμα έλεγε ότι αυτή η μυστική διδασκαλία του Τζαν ή Ζεν είχε μεταδοθεί από τον ίδιο τον Βούδα στον μαθητή του Κασιάπα και από αυτόν στους μεταγενέστερους πατριάρχες του Βουδισμού ως αυτόν. Ετσι πρώτος πατριάρχης του Βουδισμού Ζεν θεωρείται ο μεγάλος Μύστης Μποντιντάρμα, αν και τα απόλυτα τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία για την αρχή του Ζενισμού ξεκινούν από τον Χούι Νεγκ (638-713) και τον Σεν Σιου (60-706), που έδρασαν αντίστοιχα στην Νότια και την Βόρεια Κίνα. Παρόλα αυτά οι ιδέες του Ζεν υπήρχαν ήδη στην Κίνα στην ουσιαστική τους μορφή, σχεδόν δύο αιώνες πριν από την άφιξη του Μποντιντάρμα, στη φιλοσοφία του Σενγκ Τσαο και του Ταο Σεγκ, που έζησαν μεταξύ του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ. Ο πρώτος υποστήριζε ότι η συγχώνευσή μας με το Κενό ή Μη-Ον για να είναι πραγματική πρέπει να είναι ολοκληρωτική. Ο δεύτερος δίδαξε ότι η βουδιστική φώτιση επιτυγχάνεται ακαριαία. Και οι δύο αυτές αντιλήψεις αποτελούν τις κεντρικές ιδέες που θα χαρακτηρίσουν τον μεταγενέστερο βουδισμό Ζεν, τόσο στην Κίνα όσο και αργότερα στην Ιαπωνία. Στην Ιαπωνία ο βουδισμός Ζεν άρχισε να αναπτύσσεται από τον 12ο αιώνα, αφού ο ορθόδοξος βουδισμός είχε πλέον στη χώρα αυτή μια παράδοση περίπου 6 αιώνων, μια που εισήχθηκε λίγο αργότερα από την εγκατάσταση του Μποντιντάρμα στην Κίνα, τον 6ο αι. μ.Χ. Πραγματικά η λέξη Ζεν είναι γιαπωνέζικη, όπως είδαμε, και είναι σύντμηση της λέξης Ζέννο που σημαίνει διαλογισμός.
Ο Βουδισμός στην Ιαπωνία επικράτησε σχετικά εύκολα, αν και όχι τόσο στην φιλοσοφική του μορφή όσο στην θρησκευτική. Αναμείχθηκε γρήγορα με τα στοιχεία της ντόπιας παραδοσιακής θρησκείας, του Σιντοϊσμού κι έτσι δημιουργήθηκε μια εντελώς διαφορετική μορφή του Βουδισμού, αυτή του γιαπωνέζικου Βουδισμού. Η ανάπτυξη όμως των φιλοσοφικών στοιχείων έγινε αργότερα, με την εισαγωγή των αντιλήψεων Ζεν του Κινέζικου Βουδισμού. Πραγματικά η Γιαπωνέζικη φιλοσοφία, με την ανάπτυξη του Βουδισμού Ζεν, παίρνει αξιόλογες διαστάσεις. Η μεταβίβαση της διδασκαλίας στο Ζεν γίνεται μέσω του λεγόμενου Κοάν. Δεν πρόκειται για μια θεωρητική διδασκαλία αλλά για μια μορφή συμβολικής επικοινωνίας δασκάλου-μαθητή που αποσκοπεί στην βιωματική απόκτηση της ακαριαίας φώτισης από τον μαθητή.
Για να επιτευχθεί αυτό το Κοάν χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα το διάλογο, την παραβολή, την σιωπή, ακόμη και το χτύπημα στον μαθητή. Οι τρόποι αυτοί δεν είναι αντιφατικοί μεταξύ τους γιατί κάθε τρόπος μπορεί να γίνει Κοαν. Εξ' άλλου στο Ζεν δεν υπάρχει η δυνατότητα αντίφασης, γιατί λειτουργεί πέρα από τον δυαδιστικό τρόπο σκέψης του νου μας, ο οποίος είναι η αιτία της δημιουργίας των αντιφάσεων ανάμεσα στα πράγματα ή τις καταστάσεις.
Η διδασκαλία του Ζεν προσπαθεί να βοηθήσει τον μαθητή να υπερβεί τον λογικό νου και να αντιληφθεί την πραγματικότητα μ' ένα ανώτερο όργανο αντίληψης, την διαίσθηση, το στοιχείο Βούδι, που ξεπερνάει την δυαδιστική θεώρηση του κόσμου.
Η καλλιέργεια του "βουδικού" στοιχείου μέσα στον μαθητή είναι αυτό που θα του επιτρέψει την φώτιση και την υπέρβαση των ορίων του νου Κάμα-Μάνας, της συμβατικής ανθρώπινης λογικής. Ετσι το Ζεν λειτουργεί με το υποσυνείδητο, προσπαθεί να διευρύνει το συνειδητό μας μέρος πέρα από τα στενά του όρια. Γι' αυτό μερικοί Δάσκαλοι του Ζεν λένε ότι ο μαθητής δεν πρέπει να σκέπτεται με το μυαλό του αν θέλει να καταλάβει το Ζεν. Πρέπει να "σκέπτεται" με την κοιλιά, με το υπογάστριο, δηλ. πρέπει να νιώθει την αλήθεια και όχι να προσπαθεί να την κατανοήσει.
Πρέπει να είναι αυθόρμητος, για να μπορεί να μπαίνει στην "φυσική ροή" του Πραγματικού, του Ενός-Παντός. Αυτός είναι ίσως ένας από τους λόγους που κάνουν τον βουδισμό Ζεν τόσο δυσνόητο και απρόσιτο στον δυτικό μελετητή, ο οποίος είναι συνηθισμένος σ' έναν οριζόντιο και πεζό ορθολογιστικό τρόπο σκέψης. Η μεθοδολογία του Ζεν, περιπλοκότατη μέσα στην φαινομενική της απλότητα, επιτρέπει την βίωση της Αλήθειας και της Ζωής και όχι την κατανόησή της.
Ας παραθέσουμε όμως καλύτερα δύο παραδείγματα Κοαν του Γιαπωνέζικου Ζεν:
Ο Γιοσου ρώτησε τον Δάσκαλο Νανσεν: - Ποια είναι η Οδός; Ο Νανσεν είπε: - Η καθημερινή ζωή είναι η Οδός. Ο Γιοσου ξαναρώτησε: - Μπορεί να μελετηθεί; Ο Νανσεν είπε: - Αν προσπαθήσεις να την μελετήσεις θα βρεθείς πολύ μακριά της. Και ο Γιοσου ρώτησε: - Αν δεν την μελετήσω πώς θα καταλάβω ότι είναι η Οδός; Ο Νανσεν είπε: - Η Οδός δεν ανήκει στον κόσμο της αντίληψης ούτε κι ανήκει στον κόσμο της μη-αντίληψης. Η νοητικότητα είναι αυταπάτη και η μη-νοητικότητα είναι χωρίς νόημα. Αν θέλεις να φθάσεις την πραγματική οδό πέρα από κάθε αμφιβολία, βάλε τον εαυτό σου στην ίδια ελευθερία με τον Ουρανό. Μην τον ονομάζεις ούτε καλό ούτε όχι-καλό. Με αυτά τα λόγια ο Γιοσου φωτίστηκε.
Το δεύτερο μας μιλάει για μια ιστορία του δασκάλου Ζεν Ιγκιου. Λίγο πριν πεθάνει ο Νινακάβα τον επισκέφθηκε ο Ιγκιου, ο οποίος τον ρώτησε - Να σε οδηγήσω παρά πέρα; Ο Νινακάβα αποκρίθηκε: - Ηρθα εδώ μόνος και θα φύγω από εδώ μόνος. Τί βοήθεια μπορείς να μου δώσεις εσύ; Ο Ιγκιου απάντησε: - Αν νομίζεις ότι πραγματικά έρχεσαι και πηγαίνεις αυτό είναι η αυταπάτη σου. Ας σου δείξω την Οδό όπου δεν υπάρχει ερχομός και πηγαιμός. Με τα λόγια αυτά ο Ιγκιου είχε αποκαλύψει την Οδό τόσο καθαρά που ο Νινακάβα χαμογέλασε και πέθανε.
Σήμερα ο Βουδισμός Ζεν συνεχίζει να υπάρχει στην Ιαπωνία και μάλιστα τις τελευταίες δεκαετίες έχει διεισδύσει στη Δύση, επηρεάζοντας βαθιά τον σύγχρονο ψυχαναλυτικό τρόπο σκέψης και αποτελώντας μια σημαντική μέθοδο προσέγγισης του Αληθινού, προσφέροντας έτσι στον στεγνό δυτικό ορθολογισμό μια διέξοδο για την αποκατάσταση της ψυχοσωματικής του ισορροπίας.
Συγγραφέας: Γ. Α. Πλάνας, Διευθυντής της Ν.Α. στην Ελλάδα.
Πηγή: nea-acropoli.gr
