Από τη στιγμή που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ανώτερα στοιχεία προς αυτόν και αναγνωρίζει δυνάμεις που κυριαρχούν στο Σύμπαν, αλλά και μέσα του, νοιώθει την ανάγκη να εξωτερικεύσει αυτόν τον χείμαρρο δέους που τον πλημμυρίζει. Η τέχνη γενικότερα και η ζωγραφική ειδικότερα , στάθηκαν ως μέσα έκφρασης αυτής της ανάγκης.
Σ΄ αυτή την εργασία, θα δούμε πως η τέχνη της ζωγραφικής πέρασε μέσα από τους διάφορους πολιτισμούς, ως μέσον έκφρασης του Θείου στοιχείου που υπάρχει και στον άνθρωπο και είναι αυτό που τον εξυψώνει. Κι όπου η ζωγραφική κατόρθωσε να αποτυπώσει αυτό το στοιχείο, τότε δικαίως λέμε ότι '' Το χέρι του καλλιτέχνη, οδηγήθηκε απ' τον Θεό.''
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ
Αν και ο άνθρωπος σύμφωνα με την επιστήμη, χρησιμοποιούσε εργαλεία μισό εκατομμύριο χρόνια πριν, η έκφραση του ανθρώπου μέσα από την τέχνη χρονολογείται γύρω στο 30.000 π.Χ. στη κυνηγετική περίοδο της ανθρω-πότητας. Τα δείγματα που έχουμε, βρέθηκαν στην Ευρώπη και είναι ζωγραφική σε σπήλαια με αναπαραστάσεις αλόγων, στο Lascaux της Ν.Δ. Γαλλίας και Βουβάλων στην Altamira της Ισπανίας. Η τέλεια ανεπτυγμένη τέχνη αυτή των σπηλαίων μπορεί να διαιρεθεί σε 3 φάσεις τεχνοτροπίας. Η πρώτη περιγραμματική με λεπτό μονόχρωμο γέμισμα. Η δεύτερη " με δίχρωμο πλάσιμο. Η τρίτη πολύχρωμη με φευγαλέα εντύπωση κίνησης και όγκου. Τα υλικά ήταν κάρβουνα και γαιώδη χρώματα (χωμάτινα).
Οι φημισμένες κορδελωτές γραμμές που σχεδιάστηκαν από ανθρώπινα δάχτυλα, κατά μήκος του σπηλαίου της Altamira, είναι η αρχή της ανάγκης του να αναπαραστήσει και να δημιουργήσει ολοκληρωμένες φόρμες ζωομορφικών παραστάσεων, όπου τίποτα δεν έχουν να ζηλέψουν σε τεχνική ολοκλήρωση από τη σύγχρονη ζωγραφική. Τι είναι όμως αυτό που σπρώχνει τον άνθρωπο να θέλει να εκφράσει αυτό που τον πλημμυρίζει και να το αποτυπώσει στον υγρό πηλό μιας σπηλιάς; Ίσως είναι η αντίληψη της διαφορετικότητάς του, μέσα στην ολότητα. Την διαφορετικότητα που τον οδηγεί να αντιλαμβάνεται ανώτερα στοιχεία προς αυτόν, δυνάμεις που κυριαρχούν στη φύση και εκφράζονται απ' αυτήν, κι αυτό γίνεται μέτρο του.
Η έκφραση αυτών των δυνάμεων μέσα απ' τη φύση, τον οδηγούν να κάνει σύμβολά του τα στοιχεία της. Ζωγραφίζει τα ζώα και πολλές φορές παραβάλλει και τον εαυτό του μ' αυτά και ταυτίζεται γιατί αναγνωρίζει στοιχεία τους μέσα του. Είναι άραγε αυτή η αναλογική σκέψη, σκέψη "Πρωτόγονων αγρίων"; Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός, ότι τα έργα ζωγραφικής στα σπήλαια, είναι αντάξια, σε πνευματικότητα και καλλιτεχνία των αντιστοίχων της ιστορικής περιόδου. Αρχαιολογικές αποδείξεις μας βεβαιώνουν για την ύπαρξη του Σαμανισμού στην Ευρώπη, την περίοδο της κυνηγετικής ανθρωπότητας. Τα ζωγραφικά έργα του Lascaux περιλαμβάνουν ήδη παραστάσεις, που μπορούν να θεωρηθούν σημαντικές. Π.χ. κάποιες απ' αυτές, περιέχουν γεωμετρικά σχέδια, που συμβαίνει να είναι μορφοποιημένες αναπαραστάσεις ορισμένων αντικειμένων, που ακόμα και σήμερα, οι αυτόχθονες της Αυστραλίας χρησιμοποιούν σε ορισμένες τελετές τους. Ο Σαμανισμός των προϊστορικών κυνηγών, εξαρτάται από τη δοξασία, ότι η εικόνα είχε τη δύναμη να παγιδεύσει το πνεύμα. Γι' αυτό και στα καθ' όλα νατουραλιστικά έργα, αυτών σπηλαίων, αλλά και άλλων που έχουν βρεθεί, παρατηρούμε σημεία ή γραμμικά σχήματα που θυμίζουν "παγίδες" , που χρησίμευαν στη κυνηγετική μαγεία.
Οι κυνηγοί πίστευαν ότι αυξάνοντας την κυριαρχία τους στην ψυχή των ζώων, αυτόματα κυριαρχούσαν και πάνω στα σώματά τους. Στο Pech - Merle στη Γαλλία, βλέπουμε σε ζωγραφική σπηλαίου, παραστάσεις αλόγων 3-4 μ. όπου μέσα και γύρω απ' το περίγραμμα των αγρίων αυτών ζώων, να υπάρχουν χρωματιστές κηλίδες. Κάτι που κάνουν ακόμα και σήμερα οι ιθαγενείς. Αυστραλοί. Αφού χαράξουν το ζώο, χαράζουν στιγμές, κάτω απ' την εικόνα. Αυτό το αποκαλούν "διώξιμο της δύναμης του Πνεύματος, από την πέτρα" Επίσης βλέπουμε αποτυπώματα ανθρώπινων χεριών που μάλλον βοηθούσαν τους μαγικούς σκοπούς. Στο Lascaux , υπάρχει μια σκηνή όπου ένας αγριοβούβαλος παλεύει μ' έναν άνθρωπο ο οποίος έχει κεφάλι πουλιού. Δίπλα υπάρχει ένα ραβδί, με το κεφάλι ενός πουλιού στην κορυφή.
Με την βοήθεια των Σαμανικών μύθων που επέζησαν στη Σιβηρία, συμπεραίνουμε ότι είναι κάτι αντίστοιχο, με τις μάχες που γίνονταν μεταξύ των Σαμάνων, όπου μεταμφιέζονταν σε ζώα, έχοντας ραβδιά με το αντίστοιχο ζώο, σαν "βοηθούς πνεύματα" Επίσης αξίζει να αναφερθούμε στη τεχνοτροπία ακτίνων Χ, όπως ονομάζεται, όπου δείγματά της, έχουμε σε κόκαλα χαραγμένα στη Ν.Δ. Γαλλία, που οι επίσημες χρονολογήσεις τα τοποθετούν ανάμεσα στα 13.000 - 6.000 π.Χ. , αλλά και σε σπήλαιο στο Pintal της Β. Ισπανίας, στη Νορβηγία και αλλού. Ο όρος χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια τεχνοτροπία, που για μαγικό σκοπό, εικονίζει τα εσωτερικά όργανα του ζώου, που ο κυνηγός γνωρίζει ότι είναι ζωτικά. Συχνά απλοποιούνται σε μια γραμμή, που φτάνει απ' το στόμα του ζώου, στη καρδιά ή στο στομάχι. Θα μπορούσαμε να γράψουμε πάρα πολλά για την εκπληκτική τέχνη των σπηλαίων. Αυτή που αποκαλείται "πρωτόγονη". Αν όμως ο "πρωτόγονος" άνθρωπος, ήταν ικανός να παράγει τόσο εκλεπτυσμένα έργα τέχνης, δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να είναι "πρωτόγονος", με την πνευματική ή ακόμα και την καλλιτεχνική έννοια. Αλλά, αντίθετα, πρέπει να έφτασε σε μια κορυφή ανάπτυξης, που μας κάνει να αναρωτιόμαστε, αν ακόμα έχει ξεπεραστεί.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔA
Η ζωγραφική στην Ελλάδα αναπτύχθηκε σύμφωνα με τις επιδράσεις που είχε απ' τα διάφορα φύλα που κατοικήθηκε και τις ποιτισμικές περιόδους που διήνυε. Αιγαίος πολιτισμός (Κυκλαδική Τέχνη) γύρω στα 3000 π.Χ. Μινωϊκός " 2.600 - 1.100 π.Χ. Μυκηναϊκός " (Αχαιοί) 1580 - 110 π.Χ. Γεωμετρική Τέχνη (Δωριείς) 1050 - 700 π.Χ. Αρχαϊκή περίοδος (Δωριείς - Ίωνες) 700 - 480 π.Χ. Κλασσική " (Κέντρο Αθήνα) 480 - 300 π.Χ. Σε όλες αυτές τις περιόδους έχουμε δείγματα ζωγραφικής, είτε σε αγγεία, είτε σε τοιχογρα- φίες, είτε σε αγάλματα.
Το πέρασμα της τέχνης απ' όλους αυτούς τους πολιτισμούς, διαφοροποιεί κατά κάποιο τρόπο την Ελληνική ζωγραφική απ' τη στατική άλλων πολιτισμών (π.Χ. Αίγυπτος) και την κάνει πολυπίκοιλη. Βασικά χαρακτηριστικά της όμως είναι: 1) Η χρήση συμβόλων 2) Η συχνή παρουσία των Θεών στη δράση των ανθρώπων, 3) Το στοιχείο του Μύθου. Και παρ' όλο τον εξωστρεφή τρόπο ζωγραφικής, που αποκορυφώνεται στη κλασσική περίοδο, το εσωτερικό-φιλοσοφικό στοιχείο υπερτερεί. Στο Μινωϊκό πολιτισμό , ο οποίος επηρέασε γενικά στη τέχνη και τον Αιγαίο, βρίσκουμε πανέμορφες ανακτορικές τοιχογραφίες, όπου η αναπαράσταση της φύσης (κυρίως θάλασσα) παντρεύεται με πλήθος από σύμβολα, όπως σπείρες, κυματιστές γραμμές, κ.α. καθώς επίσης και τελετουργικές σκηνές.
Η επιρροή απ' την ανατολή, είναι επίσης φανερή, αφού κι εδώ έχουμε συμβατικές αναπαραστάσεις ανθρώπων σε προφίλ, αλλά και άνθη λωτού, γρύπες, σφίγγες, σκηνές όπου ο ήρωας παλεύει με λιοντάρια κ.α. Γνωστά επίσης είναι τα θέματα που περιείχαν τον ταύρο. Όπως ξέρουμε οι Μινωϊτες λάτρευαν τον Ταύρο.
Στη Μυκηναϊκή ζωγραφική και γενικά στη τέχνη, βλέπουμε επιρροή απ' το Μινωϊκό πολιτισμό, ωστόσο οι Μυκηναίοι - Πολεμιστές κυρίως - εισάγουν το στοιχείο της πειθαρχίας στις φόρμες και στην τεχνική τους, μαζί με την πνευματικότητα που διακρίνει τα έργα τους. Τα θέματα είναι κυρίως πολεμικά, αφηγηματικά, που τα βρίσκουμε σε ποικιλία σε αγγειογραφίες. Θέμα, όπου ο Μύθος συντροφεύει το έργο, βρίσκουμε στον "Κρατήρα του Δία" (14ος αι.), π.Χ. Εκεί παριστάνονται πολεμιστές σε άρμα και ο Δίας μπροστά τους κρατώντας μια ζυγαριά, ζυγίζοντας τη μοίρα που τους περιμένει.
Οι αιώνες που ακολουθούν μετά την κάθοδο των Δωριέων στην Ελλάδα, χαρακτηρίζεται ως Γεωμετρική εποχή. Η εσωστρεφής τότε Ελλάδα, που την εποχή εκείνη σφυρηλατεί το μέλλον της, αντικατοπτρίζεται και στη τέχνη, ιδιαίτερα στην αγγειογραφία, βλέπουμε διακόσμηση, που ακολουθεί τις αρχές της αναλογίας, της συμμετρίας, της λιτότητας, της ακρίβειας. Σύμβολα όπως ομόκεντροι κύκλοι και ημικύκλια στην αρχή, αργότερα παράλληλες ή διασταυρούμενες γραμμές, μαίανδροι κ.α., διακοσμούν τα αγγεία. Προς το τέλος της περιόδου θα προστεθούν και ανθρώπινες φιγούρες. Παραστάσεις που είναι εμπνευσμένες από επικά τραγούδια , μύθους και παραδόσεις κάνουν την εμφάνισή τους, καθώς και νεκρικές συνθέσεις με "πρόθεση" και "εκφορά" του νεκρού, όπως τις συναντάμε σε αμφορείς και κρατήρες της Διπύλου.
Στην αρχαϊκή περίοδο όπως και στη κλασσική, δεν έχουν διασωθεί έργα ζωγραφικής (τοιχογραφίες) παρά μόνο ελάχιστα, αποσπασματικά της αρχαϊκής περιόδου και κανένα στης κλασσικής. Έχουμε μόνο αγγειογραφίες, ζωγραφική σε αγάλματα και κείμενα που μιλούν για την άνθισή της. Η Αρχαϊκή ζωγραφική είναι επηρεασμένη από τα Ομηρικά έπη και τις παραδόσεις. Οι Θεοί, οι ημίθεοι, οι ήρωες είναι παρόντες. Κι εδώ το στοιχείο του μύθου κυριαρχεί, στις μελανόμορφες και αργότερα ερυθρόμορφες παραστάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και στην κλασσική εποχή, όπου το μέτρο κυριαρχεί, όπου το πνεύμα και η ύλη, συνυπάρχουν σε μια τέλεια αρμονία, καταλήγοντας σε μια τεχνική τελειότητα. Τα έργα από σκηνές της μυθολογίας, της θεογονίας, των Ομηρικών επών κ.α., περιστοιχίζονται πολλές φορές από Μαιάνδρους, σταυρούς και άλλα σύμβολα. Τα κείμενα μας μιλούν για ζωγράφους και αγγειογράφους και των δύο περιόδων, όπως ο Ευθυμιάδης, ο "Ζωγράφος του Βρύγου", ο Ψίαξ, ο Ευρόνιος, ο "Ζωγράφος του Μυδέα", ο Απελλής, ο Απολλόδωρος, ο Πολύγνωτος, κ.α.
ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Μέσα στον τεράστιο σε έκταση και σημασία Αιγυπτιακό Πολιτισμό, εντάσσεται και η τέχνη, όπου αναπτύχθηκε στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου. Τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα, παρουσιάζονται στους δυναστικούς χρόνους, γύρω στα 3000 π.Χ., αν και τα πρώτα δείγματα μπορούμε να τα αναζητήσουμε στους προ Δυναστικούς χρόνους αρκετές χιλιετίες π.Χ. Η ζωγραφική στην Αίγυπτο μας είναι γνωστή, κυρίως από τοιχογραφίες, ταφικές παραστάσεις αλλά και παραστάσεις σε Πάπυρο και ξύλο καθώς και σε Πήλινα αγγεία.
Η Αιγυπτιακή ζωγραφική μπορεί να χαρακτηριστεί ως θρησκευτική, με έντονο εσωτερικό χαρακτήρα, γιατί οι πιο σημαντικοί παράγοντες που επέδρασαν στη διαμόρφωση της, είναι η θρησκεία και ο κύκλος ζωής, θανάτου. Όπως γνωρίζουμε στην Αίγυπτο ο θάνατος δεν ήταν ένα τελειωτικό γεγονός, αλλά το πέρασμα σε μιαν άλλη κατάσταση ζωής, μέχρι την επόμενη ενσάρκωση. Αυτή η πεποίθηση ιεροποιούσε τη ζωή και τη φύση, προσδίδοντάς της μια αίσθηση "αιωνιότητας" που μεταφέρθηκε στις ζωγραφικές παραστάσεις και στο καθεαυτό θέμα, αλλά και στην τεχνική. Γι' αυτό και η ζωγραφική στην Αίγυπτο έχει ένα χαρακτήρα συντήρησης, που την καθιστά διαχρονική. Είναι αυτή η διατήρηση των αρχετύπων που υπερβαίνει το χρόνο. Κατ' αρχήν ο συμβολικός χαρακτήρας των παραστάσεων διακρίνεται από τη σύνθεση και τις μορφές, όπου ακολουθούν έναν ιεραρχικό τρόπο.
Μετά την ένωση της Άνω με την Κάτω Αίγυπτο ο Βασιλιάς απεικονιζόταν σε υψηλότερο μέγεθος, ακολουθούσαν οι δημόσιοι λειτουργοί και τέλος οι άνθρωποι του λαού. Ο χρωματισμός είναι επίσης συμβολικός. Το φόντο ήταν κυρίως γκρι στην Αρχαία Αυτοκρατορία, λευκό στη Νέα και κίτρινο την εποχή του Ραμσή. Οι άνδρες ζωγραφισμένοι με σκούρο καφέ χρώμα, ενώ οι γυναίκες κίτρινο ανοιχτό. Κυρίαρχα επίσης χρώματα ήταν το μαύρο, το κόκκινο, το πράσινο, το μπλε, οι ώχρες, τα περισσότερα ορυκτά. Για το λευκό: Θα λέγαμε ότι συμβολίζει την Υπερβατική τελείωση. Το αδιαφοροποίητο, τη λύτρωση. Το Υποκίτρινο: Την πίστη, την καλοσύνη αλλά και την ενόραση. Το Πράσινο: Την γονιμότητα, την αφθονία και την ευημερία. Το Κόκκινο: Η αρσενική ενεργός αρχή. Σε επέκταση το πυρρόχρουν αντιπροσωπεύει τον Σεθ-Τυφώνα το Θεό που επιτίθεται, που διαταράσσει, που αντιτίθεται στη γονιμότητα.
Η έλλειψη προοπτικής στις ανθρώπινες φιγούρες είναι καταφανής. Μ' αυτόν τον τρόπο καταργεί το "υλικό" στοιχείο στο φυσικό κόσμο και τον μετατρέπει σε σύμβολο. Τα μακρινότερα απ' το κεντρικό πρόσωπο στοιχεία του περιβάλλοντος, τα οποία είναι και δευτερεύοντα, παρατηρούμε ότι ζωγραφίζονται πιο ψηλά στο επίπεδο, σαν να αιωρούνται και είναι διαταγμένα σε οριζόντιες ζώνες, με εξαιρετική πολλές φορές λεπτομέρεια στη σχεδίαση και φυσικότητα. Πολύ πιθανόν κατ' αυτόν τον τρόπο να διαχωρίζεται το πρωτεύον, απ' το δευτερεύον, δίνοντας στο πρώτο μια κάθετη διάσταση (μυητική), ενώ στο δεύτερο μια οριζόντια (υλική).
Οι φιγούρες ακολουθούν συμβατικούς κανόνες σχεδίασης, τριγωνικό στήθος σε ανφάς, πρόσωπο σε προφίλ, που κοιτάζει κυρίως δεξιά, μεγάλη ράβδος που κρατιόταν πάντα με το αριστερό χέρι, ενώ η μικρή με το δεξί, κ.α. Κάτι που κάνει εντύπωση στην Αιγυπτιακή ζωγραφική, είναι οι λεπτομέρειες που αν και είναι μέρος της σύνθεσης και προορίζονται να βλέπονται με μια σειρά άλλα στοιχεία, ωστόσο μπορούν να ειδωθούν, σαν εντελώς αυτόνομες σειρές. Π.χ. οι χήνες του Μέντουμ: 4η δυναστεία, παρ' ότι ανήκουν σε μια μεγάλη σύνθεση είναι ένα παράδειγμα αυτόνομου θέματος. Τις χήνες τις συναντάμε συχνά στις παραστάσεις και σύμφωνα με τους Αιγυπτίους, η χήνα του Νείλου, η "Πολύλαλος" είναι η δημιουργός του κόσμου και γέννησε το κοσμικό αυγό, απ' όπου πρόβαλλε ο Άμων-Ρα. Αξίζει να αναφέρουμε την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν κάποιες παραστάσεις όπου οι συμβατικές φιγούρες, μπλέκονται με την ελεύθερη σχεδίαση του περιβάλλοντος, όπως είπαμε πάρα πάνω.
Παρ' όλο το παράδοξο που θα έπρεπε να υπάρχει σ' ένα έργο, όταν συμβαίνει αυτό, παρατηρούμε ότι αντίθετα υπάρχει μια απόλυτα αρμονική σχέση μέσα απ' αυτές τις αντιθέσεις, αποτέλεσμα του ίδιου του χαρακτήρα του Αιγυπτιακού πολιτισμού, ο οποίος ήταν έτσι δομημένος ώστε να αντιλαμβάνεται την πολλαπλότητα, που είναι διαποτισμένη με μια αίσθηση υπερβατικής ενότητας. Κι αυτή η αρμονία είναι φυσικό να αντικατοπτρίζεται στην Τέχνη της και να την κάνει μαγική. Κι αυτό γιατί ήταν ενταγμένη σ' ένα μαγικό πολιτισμό.
Βιβλιογραφία
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ : Α. ΛΑΔΟΜΜΑΤΟΣ
ΛΕΞΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΩΝ : ΚΟOPER
ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: ΜONDATORI-ΦΥΤΡΑΚΗΣ
ΘΗΒΕΣ : G.A. LIVRAGA
Η ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ: FERNAND SCHWARZ
Πηγή: nea-acropoli.gr
