Η ταινία βασίζεται στο μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Νόα Γκόρντον κι έχει γίνει μπεστ σέλερ στην Αμερική και στην Ευρώπη. Διαδραματίζεται τον 11ο αιώνα, την εποχή που η Ευρώπη ζούσε τον μεσαίωνά της κι η ζωή του ανθρώπου δεν είχε καμία ασφάλεια και αξία.
Ένα μικρό ορφανό παιδί, που έχει χάσει τα πάντα στη ζωή του, ακολουθεί έναν πλανόδιο εμπειρικό γιατρό, ο οποίος τον μυεί σε μια «πρωτόγονη» ιατρική. Μετά από χρόνια γοητεύεται από την προσωπικότητα ενός Εβραίου θεραπευτή, ο οποίος έχει σπουδάσει κοντά στον Αβικέννα, και κάνει στόχο της ζωής του να φτάσει στον αραβικό κόσμο, για να μαθητεύσει δίπλα του. Η δίψα του για γνώση είναι τόσο μεγάλη, που δεν διστάζει να μεταμφιεστεί σε Εβραίο (κάνει μάλιστα και μόνος του περιτομή), έτσι ώστε να γίνει δεκτός σ’ έναν κόσμο εχθρικό προς τους χριστιανούς. Αργά και σταθερά μαθαίνει τα μυστικά της ιατρικής και παράλληλα ωριμάζει σαν άνθρωπος σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο διαμάχες ιδεών μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών δυνάμεων.
Ένα μικρό ορφανό παιδί, που έχει χάσει τα πάντα στη ζωή του, ακολουθεί έναν πλανόδιο εμπειρικό γιατρό, ο οποίος τον μυεί σε μια «πρωτόγονη» ιατρική. Μετά από χρόνια γοητεύεται από την προσωπικότητα ενός Εβραίου θεραπευτή, ο οποίος έχει σπουδάσει κοντά στον Αβικέννα, και κάνει στόχο της ζωής του να φτάσει στον αραβικό κόσμο, για να μαθητεύσει δίπλα του. Η δίψα του για γνώση είναι τόσο μεγάλη, που δεν διστάζει να μεταμφιεστεί σε Εβραίο (κάνει μάλιστα και μόνος του περιτομή), έτσι ώστε να γίνει δεκτός σ’ έναν κόσμο εχθρικό προς τους χριστιανούς. Αργά και σταθερά μαθαίνει τα μυστικά της ιατρικής και παράλληλα ωριμάζει σαν άνθρωπος σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο διαμάχες ιδεών μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών δυνάμεων.
Ας δούμε τώρα το ιστορικό πλαίσιο της εποχής:
Τον 7ο με 11ο περίπου αιώνα εμφανίζεται στη σκηνή της ιστορίας ο αραβικός «χρυσός αιώνας». Την ίδια εποχή που η Ευρώπη βρίσκεται στον πιο σκοτεινό μεσαίωνα, οι Άραβες δημιουργούν τη δική τους αναγέννηση αντλώντας κυρίως από την ελληνιστική επιστημονική παράδοση και απ’ όλους τους κλάδους της (φιλοσοφία, ιατρική, αστρολογία, μαθηματικά κλπ) αλλά και από τον περσικό ζωροαστρισμό. Όταν στο χριστιανικό κόσμο το διάβασμα θεωρούνταν αιρετικό και στο Βυζάντιο κυριαρχούσαν οι έριδες της εικονομαχίας με τους αυτοκράτορες, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, να καταστρέφουν την αρχαία ελληνική κληρονομιά, οι Άραβες, όχι μόνο συνέλεγαν τα διαμάντια της ανθρώπινης σκέψης, αλλά επιχειρούσαν και τη «γλωσσική» μεταφορά τους με τη μορφή μιας μαζικής μεταφραστικής δραστηριότητας. Μάλιστα οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν αυτή την πρόσληψη της ελληνικής επιστήμης από το Ισλάμ, ως μια κατ’ εξοχήν σκόπιμη και οργανωμένη δραστηριότητα των Αράβων λογίων, που καθοδηγήθηκε από χαλίφες, αυλικούς αξιωματούχους, πλούσιους εμπόρους και μαικήνες. Το ενδιαφέρον είναι ότι δεν έμειναν στην απλή πρόσληψη της ελληνικής σκέψης, αλλά βασιζόμενοι σ’ αυτήν κατάφεραν να την εξελίξουν και να παράγουν άλλα πρωτότυπα αποτελέσματα.
Στην ταινία υπάρχει μια σχολή ιατρικής, όπου δεν διδάσκονταν μόνο η επιστήμη αλλά και η φιλοσοφική σκέψη, στοιχείο το οποίο είναι εμπνευσμένο από την πραγματικότητα της εποχής.
Ο Αββασίδης χαλίφης Αλ Μαμούν (813-833) δημιούργησε στη Βαγδάτη μια σχολή που την ονόμασε «ο Οίκος της Σοφίας». Εκτός από τη σχολή, συμπεριέλαβε κι ένα αστεροσκοπείο, μια βιβλιοθήκη κι ένα κέντρο μεταφράσεων, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στο μεταφραστικό διαφωτιστικό έργο. Στον «Οίκο της Σοφίας» σημαντικό πρόσωπο υπήρξε ο εγκυκλοπαιδιστής Αλ-Κιντί, ο οποίος μετέφρασε και έγραψε 265 επιστημονικά συγγράμματα. Από τους Άραβες και τους Εβραίους λογίους του αραβικού κόσμου, θα περάσουν και πάλι αργότερα τα κείμενα των αρχαίων φιλοσόφων στη Δύση, και θα βοηθήσουν στην Αναγέννηση. Το κίνημα ήταν γνωστό ως «φαλσάφα» (φιλοσοφία) που ασκούνταν από τους «φαϊλάσουφ» (φιλοσόφους).
Η φαρμακευτική εξελίχθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποτελέσει για πρώτη φορά ξεχωριστή επιστήμη. Ονομασίες, όπως αλκοόλη, αλκάλι, ελιξίριο, σιρόπι, προέρχονται από τα αραβικά. Σημαντικότατη είναι και η εξέλιξη της περίθαλψης με την ίδρυση υψηλού επιπέδου νοσοκομειακών εγκαταστάσεων.
Ο Αβικέννας ήταν ο πιο διάσημος από τους Άραβες ιατρούς. Παράλληλα ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός φυσικός, αστρονόμος και συγγραφέας. Το όνομά του ήταν ο εξελληνισμένος τύπος του αραβικού ονόματος Ίμπν Σινά. Έγραψε πάρα πολλά βιβλία, το γνωστότερο εκ των οποίων είναι ο «Κανών», το οποίο ήταν και το βασικότερο βιβλίο ιατρικής σπουδής στην Ευρώπη μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα. Ο Αβικέννας διαχωρίζει τη φιλοσοφία στη λογική (θεωρητική φιλοσοφία, φυσική, μαθηματικά, θεολογία) και στην πρακτική φιλοσοφία (ηθική και πολιτική επιστήμη). Προτείνει τη δημιουργία μιας ιδανικής ισλαμικής κοινωνίας βασιζόμενης στα πλαίσια του νεοπλατωνισμού.
Η ζωή του παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με την ταινία. Είχε έναν ισχυρό προστάτη, το σουλτάνο της Μπουχάρα, ο οποίος ήταν υπέρ των γραμμάτων, αλλά όταν οι Σαμανίδες ηττήθηκαν, δεν του επέτρεψαν να χρησιμοποιεί πια τη βιβλιοθήκη. Την ίδια εποχή πεθαίνει ο πατέρας του, και αρχίζει γι’ αυτόν μια ζωή περιπλάνησης σε διάφορες πόλεις, όπου εξασκεί την ιατρική τέχνη αλλά συγκεντρώνει κι έναν αριθμό μαθητών σπουδαστών που ενδιαφέρονταν για φιλοσοφικές συζητήσεις. Παρά την περιπλάνησή του, δεν καταφέρνει να γλιτώσει από τους πολιτικούς του αντιπάλους και φυλακίζεται για ένα διάστημα ως πολιτικός κρατούμενος. Πεθαίνει σε μια στρατιωτική εκστρατεία, όπου συνόδευε ως ιατρός τον προστάτη του, σουλτάνο. Όσον αφορά το θάνατό του, έχουμε μια διαφοροποίηση από την ταινία.
Αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Αβικέννας στο περίφημο βιβλίο του για την ιατρική θεωρεί, όπως κάποτε και ο Ιπποκράτης, ότι η πολιτική είναι η φυσική απόληξη της ιατρικής και στοχάζεται πάνω στο ζήτημα της ορθής διακυβέρνησης και της υγιούς πολιτείας.
Ένα άλλο στοιχείο της ταινίας, που παρουσιάζει μια ιστορική αλήθεια, σχετίζεται με το δύσκολο και απάνθρωπο τρόπο ζωής των ανθρώπων της μεσαιωνικής Ευρώπης.
Στη φτώχεια, τις ασθένειες, και την έλλειψη κράτους πρόνοιας για τους δεινοπαθούντες, έρχεται να προστεθεί και ο φόβος που δημιουργεί η άγνοια. Η θεραπευτική θεωρείται τέχνη του διαβόλου! Ο θεός δίνει την αρρώστια, άρα η ίασή της είναι κάτι διαβολικό. Οι θεραπευτές θεωρούνταν αμαρτωλοί μάγοι, που ενεργούν ενάντια στη φύση. Μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, ο πονεμένος καταφεύγει, όπου μπορεί να βρει γιατρειά, ακόμη και σε μέρη που σήμερα θα φαίνονταν αδιανόητα.
Οι ιατροί την εποχή εκείνη ανήκαν στον κλήρο και εξαιτίας της ενασχόλησής τους με τις εκκλησιαστικές σπουδές, δεν καταδέχονταν τον απλό λαό ή οι υπηρεσίες τους ήταν πολύ ακριβές και απρόσιτες για τους φτωχούς. Από την άλλη, η δυτική εκκλησία τους είχε απαγορέψει να έρχονται σ’ επαφή με το αίμα των ασθενών θεωρώντας την επαφή αυτή ως αμαρτία. Μία ακόμα αλήθεια που παρουσιάζεται στην ταινία είναι ότι και στον ισλαμικό κόσμο απαγορευόταν η ανατομία.
Έτσι οι κουρείς χειρούργοι έγιναν οι ιατροί του φτωχού λαού, παρόλο που το επάγγελμά τους δεν είχε και πολύ επιστημονικές βάσεις. Η πρακτική τους εκτεινόταν από την περιποίηση του σώματος μέχρι τη θεραπεία με καταπλάσματα στα μάτια, το κόψιμο της βεντούζας, την αφαίμαξη, την εξαγωγή δοντιών και τους αναγκαίους ακρωτηριασμούς. Αυτά ήταν τα πολύ δημοφιλή και διαδεδομένα προληπτικά μέτρα και θεραπευτικές αγωγές για κάθε είδους νόσο και προέρχονταν από τις ιατρικές θεωρίες της αρχαιότητας. Αυτοί οι μπαρμπέρηδες γιατροί αποτελούσαν κατώτερη κοινωνική τάξη, τις πρακτικές της οποίας ασκούσαν και οι δήμιοι, που επιμελούνταν τις σωματικές κακώσεις από τα βασανιστήρια.
Ένα άλλο σημείο στην ταινία αφορά την εμφάνιση της πανώλης ή «πανούκλας», της μεταδοτικής ασθένειας που εξαφάνισε ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων κι έφερε πολλές κοινωνικές αλλαγές. Η αλήθεια είναι ότι η εμφάνισή της θα γίνει περίπου 3 αιώνες αργότερα και ο Αβικέννας δεν θα έχει καμία σχέση με την καταπολέμησή της.
Όμως είναι γνωστό ότι από τον 6ο αιώνα και σε όλον το Μεσαίωνα εκδηλώνονταν μεγάλες επιδημίες, με αποτέλεσμα να παραμένουν μόνιμα ενδημικές εστίες. Η πιο γνωστή είναι η μεγάλη επιδημία του 14ου αιώνα, η οποία ονομάστηκε «Μαύρος Θάνατος» και μεταφερόταν στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων που παρασιτούσαν πάνω σε αρουραίους, κάτι που παρουσιάζει και η ταινία.
Γενικότερα όμως η ταινία, χωρίς να έχει κρατήσει μια πιστή βιογραφική ιστορική διαδρομή, μας δίνει ωστόσο μια θαυμάσια ευκαιρία να ρίξουμε φως σε μια δραματική εποχή αλλαγών και προκλήσεων και μεγάλων ιδεολογικών συγκρούσεων. Η φιλοσοφία και η επιστήμη της αρχαίας εποχής αναδύονται δειλά δειλά μέσα από ένα σκοτεινό κόσμο και πολύ σύντομα η σκυτάλη από τον αραβικό πολιτισμό θα περάσει στα πανεπιστήμια και στους λαούς της χριστιανικής Ευρώπης.
Γι’ αυτό τη συνιστούμε ως ένα ενδιαφέρον ταξίδι γνώσης και ανακάλυψης αυτού του περάσματος, το οποίο βοήθησε στη δημιουργία του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.
