Thursday 8 May 2014

Η Ιδανική Πολιτεία

Το πρώτο και πιο βασικό ερώτημα της φιλοσοφίας είναι αυτό που αναρωτάται για τον σκοπό της ύπαρξης και το νόημα της ζωής.  Αν παρατηρήσουμε διάφορες προσεγγίσεις που έχουν γίνει από χώρους φαινομενικά αντίθετους, θα δούμε ότι τα πράγματα αρχίζουν στο βάθος να συγκλίνουν. Ένας επιστήμονας για παράδειγμα, θα έλεγε ότι το νόημα της ζωής είναι η εύρεση και η λογική τεκμηρίωση της αλήθειας. Οι θρησκείες περιγράφουν τον σκοπό ως τη κατάκτηση της Φώτησης, της Νιρβάνα ή του Παραδείσου. Οι πολιτικές ιδεολογίες, θεωρητικά τουλάχιστον, ονειρεύονται πολιτείες όπου όλα είναι αρμονικά και εναρμονισμένα. 



Παρατηρούμε λοιπόν, ότι αν βγούμε απ το φανατισμό και τον δογματισμό, που προκαλεί διχασμούς και άγονες σύγκρουσεις, τότε όλες οι θεωρίες, είτε το ονομάζουν Αλήθεια, Φώτιση, Θέοση, Νιρβάνα, Μόκσα, Ταο, αταξική αρμονική κοινωνία, ηλιακή πολιτεία, ουτοπία, ευτυχία, ευδαιμονία κλπ, μας μιλάνε για την κατάκτηση της Σοφίας και της Αυτοπραγμάτωσης. Το να βρει κανείς δηλαδή τον πραγματικό εαυτό του, να έχει ξεκάθαρες πεποιθήσεις, να γνωρίζει την αλήθεια και τους νόμους που διέπουν το σύμπαν, να κατακτήσει την εσωτερική γαλήνη και να ζει σε κατάσταση αληθινής ευτυχίας και ευδαιμονίας. 

Η ιδανική πολιτεία λοιπόν, μπορεί να οριστεί ακριβώς έτσι: Είναι μια πολιτεία όπου δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις και επιτρέπει στα μέλη της να αυτοπραγματωθούν. Υπάρχουν πολλοί φιλόσοφοι και ουτοπιστές που μίλησαν και περιέγραψαν Ιδανικές Πολιτείες, όπως ο Κομφούκιος, ο Πλωτίνος, ο Αυγουστίνος, ο Τόμας Μορ, ο Ρουσώ, ο Καμπανέλα, ο Φουριέ, ο Σαιν Σιμόν, ο Μαρξ, άλλα ο πρώτος ηθικός φιλόσοφος της ιστορίας δεν ήταν άλλος απ τον Πλάτωνα. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Whitehead «η Δυτική Φιλοσοφία είναι μία σειρά από υποσημειώσεις στον Πλάτωνα». Θα περιγράψουμε λοιπόν κάποια βασικά χαρακτηριστικά της Ιδανικής Πολιτείας σύμφωνα κυρίως με το έργο που άφησε ο σπουδαίος αυτός φιλόσοφος. 



Χαρακτηριστικά




Ολοκληρωμένο Φιλοσοφικό - Μεταφυσικό Σύστημα 
που οδηγεί στην Αυτοπραγμάτωση και στην Ευδαιμονία

Η Φιλοσοφία, ακόμα και ετυμολογικά, είναι ο Δρόμος που οδηγεί στη Σοφία. Όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί της Ιστορίας ωθήθηκαν από ένα εξίσου σπουδαίο φιλοσοφικό σύστημα (είτε αυτό στην πορεία μεταφράστηκε ως ιδεολογία είτε ως θρησκεία), το οποίο είναι αυτό που εμψυχώνει και δίνει ζωή στο σύστημα, προκειμένου να γεννηθεί ως Μεγάλος Πολιτισμός, ή να φτάσει στην Ακμή του. 

Αναρωτηθείτε για παράδειγμα τι θα ήταν η Αρχαία Αίγυπτος δίχως τον ερμητισμό, η Αθηναϊκή Δημοκρατία δίχως τους πολλούς σπουδαίους Φιλοσόφους της, η Ρώμη δίχως τον Στωικισμό ή οι Μεγάλοι Πολιτισμοί των Μάγιας και των Ίνκας δίχως την πανθεϊστική αντίληψη τους. Αν θα υπήρχαν οι Μεγάλοι Πολιτισμοί της Ανατολής δίχως τη φιλοσοφία του Βούδα, του Κομφούκιου και του Λαο Τσε. Αν θα μπορούσαμε ποτέ να μιλάμε για Ευρωπαϊκή Αναγέννηση χωρίς 

Είναι απαραίτητο σ αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι δεν εθελοτυφλούμε και ότι παρατηρούμαι τον αναμφισβήτητα καταστροφικό και εκμεταλλευτικό ρόλο που έχουν παίξει κατά καιρούς οι θρησκείες και τα εκκλησιαστικά ιερατεία (Ιερά Εξέταση, Συγχωροχάρτια, Ιεροί Πόλεμοι, Τζιχάντ, υποσχέσεις για μεταφυσικούς παραδείσους αντί για αγώνα σε αυτή τη ζωή κλπ). Αλλά όλα αυτά δεν είναι σε καμία περίπτωση λόγοι που δικαιολογούν την απόρριψη του θείου, της μεταφυσικής αναζήτησης και της μαγικής αντίληψης όπως εσφαλμένα κατά τη γνώμη μας γίνετε από άθεες προσεγγίσεις, που σωστά ναι μεν κατακρίνουν και εναντιώνονται στα θρησκευτικά δόγματα και φανατισμούς, αλλά εσφαλμένα οδηγούνται σε υλιστικούς μηδενισμούς. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια θρησκεία είναι, κατά μια έννοια ένα σπουδαίο φιλοσοφικό σύστημα, που έχει πλέον παρακμάσει…

Μια ιδανική πολιτεία λοιπόν, πρέπει να χαρακτηρίζεται και να οδηγείται από ένα Φιλοσοφικό και Μεταφυσικό σύστημα που να οδηγεί το κάθε μέλος της σε ηθική και δίκαιη συμπεριφορά, να του δίνει ένα τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας, να το εξευγενίζει και να το οδηγεί σε πληρότητα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στην κοινωνία μας ενώ υπάρχουν όλες αυτές οι διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την οικολογική προστασία και την εναντίωση στον ρατσισμό, στην πράξη δεν υιοθετείται τίποτα απ αυτά γιατί μόνο λόγια είναι, παρμένα από επιφανειακές ιδεολογίες. 

Η φιλοσοφία είναι αυτή που δίνει την μεταφυσική αιτία όλων αυτών. Εξαιτίας του ότι οι άνθρωποι, καθώς και ολόκληρη η φυσική ύπαρξη, είναι γέννημα της ανώτερης αυτής Δύναμης που μας δημιούργησε, αυτός είναι και ο πραγματικός λόγος απ τον οποίο εκπορεύεται ο σεβασμός στον άνθρωπο και ο αντιρατσισμός, η οικολογική συνείδηση και η κοινωνική αλληλεγγύη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αν και παρμένο απ τον κόσμο της Τέχνης, είναι το να δεις πως συμπεριφέρονται μεταξύ τους τα μέλη της φυλής Νάβι στην ταινία Άβαταρ, που λατρεύουν την μητέρα θέα Έϊουα και ζουν σε πλήρη αρμονία μεταξύ τους και με τη φύση.

Δεν πιστεύετε ότι είναι αντικειμενικό το πότε μια κοινωνία βρίσκεται σε ακμή? Όταν δημιουργεί Πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, σχολεία, χώρους διαλογισμού, αγάλματα, πυραμίδες, ναούς, αρχιτεκτονική, καλλιτεχνικά εργαστήρια, χώρους άθλησης και ούτω καθ εξής. Όταν δηλαδή συνδυάζονται αρμονικά επιστήμη, θρησκεία και τέχνη, τότε είναι που γεννιέται ένας Μεγάλος Πολιτισμός και που οι άνθρωποι αυτοπραγματόνονται, καλλιεργούν αρετές, ευδαιμονούν…



Κοινωνική Δικαιοσύνη

Απαραίτητη προϋπόθεση για να πραγματωθεί ένα άτομο και να ακμάσει μια κοινωνία είναι να καλυφθούν πρώτα οι βασικές βιοτικές του ανάγκες. Αν παρατηρήσουμε την έναρξη της ιστορίας της οικονομίας θα δούμε ότι οι άνθρωποι δημιούργησαν κοινότητες προκειμένου να ειδικευτεί ο καθένας σε μια ειδικότητα  και να μην ασχολούνται όλοι με όλα. Δημιουργούνται λοιπόν οι τεχνίτες, οι κυνηγοί, οι τροφοσυλλέκτες, κλπ (και κατ αντιστοιχία στη σύγχρονη εποχή οι βιομηχανίες τροφής και ρούχων, οι κατασκευαστικές εταιρείες κλπ). Δημιουργείται λοιπόν η έννοια του επαγγέλματος και οι άνθρωποι του αγρού. 

Έπειτα, προκύπτει το θέμα της ανταλλαγής των προϊόντων, οπότε δημιουργείται η έννοια του χρήματος και οι άνθρωποι της αγοράς. Εξέλιξη αυτών είναι οι επιχειρήσεις, το τραπεζικό σύστημα, το χρηματιστήριο κλπ. Όλα αυτά είναι γνωστά, απλά και αυτονόητα.  Το θέμα όμως που προέκυψε και από τότε διχάζει ανθρώπους, συστήματα και ιδεολογίες, είναι το θέμα της διανομής των προϊόντων και των υπηρεσιών, το ποιος θα είναι υπευθύνως για τη διανομή και για την δικαιοσύνη, το ποιος θα παίρνει τις αποφάσεις?  

Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι όλοι όσοι προσπάθησαν να περιγράψουν ιδεατές κοινωνίες, απ τον Πλάτωνα μέχρι τον Μαρξ, από ιδεαλιστικές και υλιστικές, από συντηρητικές και προοδευτικές αναλύσεις, ότι όλοι μιλάνε για ένα ισχυρό κράτος δικαίου. Ένα Κράτος που θα παρέχει απλόχερα ότι χρειάζονται οι πολίτες του και θα καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες, προσφέροντας στέγη, τροφή, ασφάλεια, εργασία, υγεία, παιδεία κλπ. Που θα επεμβαίνει ώστε να μην συγκεντρώνεται ο πλούτος στα χέρια λίγων ισχυρών εγωιστών, των Αφεντικών της σπηλιάς όπως τους αποκαλεί ο Πλάτων. Που θα μεριμνά ώστε να μην αναπτύσσονται φαινόμενα διαφθοράς, εγωκεντρισμού, φόβου, κατάθλιψης και δεν θα κυριαρχεί η καχυποψία και η αδιαφορία, αλλά τα μέλη της πολιτείας θα συμβιώνουν αρμονικά και θα συμβάλουν στην αλληλοεξέλιξη. Αλλά ποιος θα είναι το κράτος? Και για να επαναφέρουμε το προηγούμενο ερώτημα, ποιος θα παίρνει τις αποφάσεις? 


Διάκριση πλούτου και εξουσίας – Η Φιλοσοφία στην εξουσία

Ο Πλάτωνας έρχεται να μας απαντήσει, δίνοντας το πιο επαναστατικό επιχείρημα στην ιστορία, ότι όταν πλούτος και εξουσία συνδυάζονται, τα πράγματα είναι πολύ άσχημα για το κοινό καλό. Προτείνει λοιπόν δικαίωμα στη λήψη των αποφάσεων να έχουν μόνο οι ενάρετοι, οι ηθικοί και οι δίκαιοι. Και ποιοι είναι αυτοί? Αυτοί που έχουν ξεπεράσει τον προσωπικό τους εγωισμό, που έχουν απαρνηθεί τα δεσμά της ύλης και είναι διατεθειμένοι για μια ολόκληρη ζωή να υπηρετούν την ανθρωπότητα. Είναι ένα πνευματικό συμβούλιο, αποτελούμενο από φιλοσόφους,  επιστήμονες, καλλιτέχνες και γραφείς, που είναι διατεθειμένο να εκπαιδεύεται στη φιλοσοφία και την ηθική για μια ολόκληρη ζωή, ώστε να παίρνει μόνο σωστές και δίκαιες αποφάσεις. Και ποια είναι η απόδειξη του αλτρουισμού και της πνευματικότητας τους?  Ο Πλάτων στην πολιτεία του προτείνει ότι οι Άρχοντες της θα ζουν μονάχα με τις παροχές του λαού τους, χωρίς να έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας! 

Το συμβούλιο αυτό, θα είναι περιστοιχισμένο απ την τάξη των φυλάκων - πολεμιστών, όπως τους αποκαλεί ο Πλάτων, που ουσιαστικά αποτελούν την εκτελεστική εξουσία (αστυνομία και στρατός) αλλά και μια σειρά από κρατικούς λειτουργούς (γιατροί, θεραπευτές, δάσκαλοι, παιδαγωγοί, μηχανικοί, τεχνίτες κλπ).  Αυτοί είναι υπεύθυνοι για την εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας καθώς και για την κάλυψη των αναγκών όλου του λαού μιας και προσφέρουν κατά σειρά ασφάλεια, υγεία, παιδία, στέγη κλπ. 

Τέλος, ο απλός λαός αποτελείται απ τις δυο τάξεις που έχουμε ήδη αναφέρει, την τάξη των αγροτών και των εμπόρων (αγορά). Είναι οι τάξεις που σηκώνουν το λιγότερο βάρος και έχουν τις λιγότερες υποχρεώσεις και ευθύνες, ενώ παράλληλα έχουν τα περισσότερα δικαιώματα και ελευθερίες! Αυτό συμβαίνει γιατί κυριαρχούνται απ το επιθυμητό μέρος της ψυχής όπως χαρακτηριστικά το λέει ο Πλάτωνας, οπότε δικαιολογούνται να έχουν περισσότερες επιθυμίες και ανάγκες απ τις υπόλοιπες τάξεις, άρα και παραπάνω δικαιώματα. 

Η τάξη των πολεμιστών, κυριαρχείται απ το θυμοειδές μέρος της ψυχής, άρα είναι οι πιο ανδρείοι μεταξύ των μελών της πολιτείας και κατά συνέπεια οι πιο κατάλληλοι για να υπηρετήσουν στην τάξη αυτή. Δεν νοείται βέβαια ένας φύλακας να μην είναι εξαιρετικά ηθικός και αφοσιωμένος γι αυτό και πρέπει να λαμβάνει μακροχρόνια σχετική εκπαίδευση. Το καταλληλότερο ίσως ιστορικό παράδειγμα είναι οι πολεμιστές της Ιαπωνίας, οι Σαμουράι, που εκτός από γενναίοι και ανδρείοι πολεμιστές, ήταν εξ ολοκλήρου ηθικοί και τίμιοι μιας και δεσμεύονταν απ τον Κώδικα Τιμής τους, το Μπουσίντο. Ένα παράδειγμα απ το χώρο της Τέχνης είναι οι Ιππότες Ντζενταΐ, απ τον πόλεμο των άστρων, όπου αποτελούσαν τη φρουρά της Δημοκρατίας και η δομή τους ήταν ακριβώς αυτή που περιγράφουμε: μακροχρόνια εκπαίδευση τόσο στις τεχνικές της μάχης και της ανδρείας, όσο και στην ηθική διάπλαση και αφοσίωση στη Δικαιοσύνη. 


Τέλος, η τάξη των φιλοσόφων είναι αυτή που κυριαρχείται απ το λογιστικό μέρος της ψυχής και διακατέχεται απ την Αρετή της Δικαιοσύνης. Ο Πλάτων, αλλά και πολλοί άλλοι Σοφοί, μίλισαν αναλυτικά για την εκπαίδευση των Φιλοσόφων, απ την παιδική τους ηλικία μέχρι τα γεράματα. 


Επίλογος

Το παραπάνω άρθρο δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση πολιτικό μανιφέστο και δεν στοχεύει να εναντιωθεί στις υπάρχουσες ιδεολογίες. Στόχος του είναι απλά να προβληματίσει και να δώσει φιλοσοφικές πτυχές σε σύγχρονα προβλήματα που οι δυνάμεις της διάσπασης δεν μπορούν να δώσουν. Να δείξει λύσεις που πρότειναν οι Σοφοί απανταχού της Γης, τις εποχές που οι πολιτισμοί τους ήταν ακόμα σε ακμή. 



ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:






ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ:

1) Η Πολιτεία του Πλάτωνα

2) Ηθικά Νικομάχεια - Αριστοτέλης

3) Ουτοπία - Τόμας Μουρ
4) Κοινωνικό Συμβόλαιο - Ζαν Ζακ Ρουσώ

5) Πολιτεία του Ήλιου - Καμπανέλα

6) Η κοιλάδα των Ρόδων - Ντήναχ Πάουλ



Συγγραφέας / Πηγή: Φιλόσοφοι του Δρόμου












Κοινωνικά Δίκτυα

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...