Wednesday 11 March 2015

Σωκράτης: Ο Βίος και η Διδασκαλία Ενός Μεγάλου Φιλοσόφου



Όταν αποφάσισα να γράψω το πρώτο μου άρθρο για τον Σωκράτη ο οποίος είναι και ο αγαπημένος μου φιλόσοφος, σκέφτηκα πως το εγχείρημα μου μάλλον είναι τολμηρό. Και αυτό γιατί αναρωτήθηκα πως μπορεί κάποιος να συλλάβει τον τρόπο σκέψης και διδασκαλίας ενός τέτοιου ανθρώπου και να μπορέσει σε μερικές σελίδες του Word να αποτυπώσει, πόσο μάλλον να αναλύσει ότι έχει σχέση με αυτόν. Σταδιακά όμως το χέρι μου άρχισε να τρέχει και σιγά γύρισα πίσω στην εποχή του βίου του και της διδασκαλίας του.Αυτό το άρθρο δεν είναι παρά ένας φόρος τιμής σε έναν άνθρωπο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας και μετά το τέλος του, αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια στον τρόπο σκέψης πολλών ανθρώπων από την εποχή του μέχρι και σήμερα, δημιουργώντας μια αίσθηση για το ήθος και την αξιοπρέπεια όπως πολύ λίγοι το έκαναν στο πέρασμα του χρόνου, με την πορεία της ζωής του και του αξιοπρεπή αλλά άδικου θανάτου του που αποτέλεσε μια από τις μελανότερες σελίδες του θεσμού της Δημοκρατίας. Αυτό το άρθρο είναι μια ευκαιρία ώστε όσοι ενδιαφέρονται για τον Σωκράτη να βρουν μια μικρή και συνοπτική πηγή γι αυτόν, και όσους θέλουν να μάθουν περισσότερα και να πάρουν μια γεύση, να μπορέσουν να το κάνουν χωρίς περίπλοκες διαδικασίες ή έρευνες.

Ο Σωκράτης γεννήθηκε το 470 π.Χ. και πέθανε το 399π.Χ. στην Αθήνα, στον Δήμο Αλωπεκής. Ήταν από μια ταπεινή οικογένεια όπου οπατέρας του Σωφρονίσκος ήταν γλύπτης και η μητέρα του Φαιναρέτη μαμή. Ακολούθησε στην αρχή το επάγγελμα του πατέρα του αλλά τα παράτησε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη φιλοσοφία. Δεν είναι πολλά πράγματα γνωστάγια τη μόρφωση που ακολούθησε αλλα το πιο πιθανό είναι να μορφώθηκε όπως όλοιοι νέοι της εποχής του δείχνοντας όμως προσωπική προτίμηση στα έργα τουΑρχέλαου και του Αναξαγόρα που τον επηρρέασαν ιδιαίτερα στον τρόπο σκέψης του. Κατά πάσα πιθανότητα μεγάλο μέρος της εκπαίδευσης του όφειλε και σε προσωπική τουαυτοδιδαχή. Παντρεύτηκε την Ξανθίππη, μια γυναίκα που φημιζόταν για τονδύστροπο και ιδιότροπο χαρακτήρα της. Έκαναν τρείς γιους, τονΛαμπροκλή, τον Σωφρονίσκο και τον Μενέξενο. Τα πενιχρά εισοδήματα τους λόγο του γεγονότος πωςο Σωκράτης δεν δεχόταν δώρα και χρήματα προκαλούσαν την οργή τηςΞανθίππης πουόμως όπως λέγεται εκείνος δεχόταν με παρομοιώδη καρτερία και ηρεμία.Μάλιστααπο τον Πλάτωνα μαθαίνουμε πως ενώ ο Σωκράτης δεν έπαιρνε τίποτα, οισοφιστές,όπως ο Πρόδικος ο Κέιος έπαιρνε 50 δραχμές (μισή μνα) για σειράμαθημάτωνγραμματικής, και 1 δραχμή για περιληπτικό μάθημα. Παρόλα αυτά ηοικογένεια τουδεν πρέπει να ήταν ιδιαίτερα φτωχή, και ειδικά ο πατέρας του, άσχετααπό τηνγεμάτη πενία ζωή που ο Σωκράτης ακολούθησε.

Σαν άνθρωπος και σαν φιλόσοφος αποτελεί πραγματικάμια σπανιότατη και μοναδική φυσιογνωμία που έχει γίνει αντικείμενοπολλώνσυζητήσεων αφού πράγματι είναι ένα φαίνομενο το πως έζησε, δίδαξε καιστο τέλος πέθανε. Ας κάνουμε την αρχή απο άτομο του πρώτα. Ήταν ένας χαρακτήραςτίμιος,νομοταγής και ηθικός. Χαρακτηριστικό είναι πως εκτός απο την ανήθικη κατηγορία της διαφθοράς των νέων και την εισαγωγή καινών δαιμονίων που οδήγησε στη δίκητου, ποτέ κανένας δεν βρέθηκε να τον κατηγορήσει για κάτι ανήθικο,μεμπτό ήπαράνομο. Ήταν εξαιρετικά νομοταγής και δεν παρέλειπε να εκτελεί τα πολιτικά και θρησκευτικά του καθήκοντα. Σεβόταν τους νόμους και τους θεσμούς και αγαπούσε την πατρίδα του. Μάλιστα ήταν ένας άνθρωπος με ήρεμη αλλαδυνατήθέληση, γενναίος και αποφασιστικός. Πολέμησε με θάρρος σε 3 εκστρατείες του Πελλοπονησιακού Πολέμου. Στην πολιορκία της Ποτείδαιας (432-429 πΧ) στημάχητου Δηλίου (424 πΧ) και στην μάχη τηςΑμφίπολης (422 πΧ) όπου επέδειξε ανδρεία, αυταπάρνηση και αντοχή στις κακουχίες.Απόδειξη του πόσο ηθικός και δικαιος χαρακτήρας ήταν φάνηκε σε πολλές στιγμές της ζωής του. Χαρακτηριστικά, το 406π.Χ όπου ήταν επιστάτης τωνπρυτάνεων,(πρόεδρος της βουλής) όρθωσε το ανάστημα του παρά τις πιέσεις και τιςαπειλές,και ήταν ο μόνος που αντιτάχθηκε στην άδικη και παράνομη ψηφοφορία απόφασηςθανάτωσης των νικηφόρων στρατηγών της ναυμαχίας των Αργινουσών που λόγωτηςθαλασσοταραχής, δεν κατάφεραν να περισυλλέξουν και να τιμήσουν ταπτώματα των νεκρών. Μετά το τέλος του Πελλοπονησιακού Πολέμου και την κατάλυση τηςΔημοκρατίας απο τους ολογαρχικούς και τους τριάκοντα τυράννους οΣωκράτης ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση μαζί τους και ειδικά με τον Κριτία. Η ειρωνεία είναιπως ο Κριτίας ήταν παλαιότερα μαθητής του Σωκράτη αλλά και του Γοργία. Ήταν συγγραφέας, ρήτορας φιλόσοφος και ποιητής και πριν γίνει ολιγαρχικός,έναςμορφωμένος και φιλελεύθερος άνθρωπος. Όταν όμως ακολούθησε τον πατέρατου στηνολιγαρχία και αργότερα ανακυρήχθηκε ο αρχηγός των τριάκοντα τυρράνων,έγινεσκληρός, αιμοβόρος και αρχομανής με αποτέλεσμα μείνει γνωστός κυρίωςγια τηθηριωδία του.

Η παράνομη κατάληψη της εξουσίας με την βοήθειατων Σπαρτιατών, οι δημεύσεις περιουσιών και οι καταδίκες σε θάνατοέκαναν τον Σωκράτη να συγκρουστεί μαζί τους πολλές φορές και να αρνηθεί να συλλάβει ανθρώπους που επαναστατούσαν στην καταπίεση τους και οι τύρρανοι θεωρούσαν απειλή. Εκτός απο το συμβάν με τους στρατηγούς, άλλη απόδειξη του χαρακτήρα του ήταν αυτό με τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο το οποίο αναφέρει και στην απολογία του:

<<Εγώ λοιπόν, ω άνδρες Αθηναίοι, δεν κατέλαβα ποτέ κανένα άλλο αξίωμα στην πόλη, διετέλεσα όμως κάποτε βουλευτής. Και έτυχε να πρυτανεύσει ηδική μας φυλή, η Αντιοχίς, τότε που εσείς με τους δέκα στρατηγούς που δενμάζεψαν τους ναυαγούς τη μερά της ναυμαχίας θέλατε να τους δικάσετε όλους μαζί παράνομα,όπως αργότερα το καταλάβατε όλοι σας. Τότε μόνος απο όλους τους πρυτάνεις σας εναντιώθηκα, υποστηρίζοντας οτι δεν πρέπει να κάνετε τίποτα αντίθετοπρος τουςνόμους και ψήφισα ενάντια στη θέληση σας. Και ενώ ήταν έτοιμοι οιρήτορες να με καταγγέλουν και να βάλουν να με συλλάβουν και εσείς τους παροτρύνατε μεφωνές,έκρινα πως είναι προτιμότερο να διακινδυνεύσω όντας με την πλευρά τουνόμου καιτου δικαίου, παρά να είμαι με το μέρος το δικό σας που δεν σκεφτόσαστεδίκαια, απο φόβο μη φυλακιστώ ή μη θανατωθώ… Άλλα όταν έγινε ολιγαρχία, οι τριάκοντα πάλι με κάλεσαν μαζί με τους άλλους τέσσερις στην Θόλο, μας διέταξαν ναπάμε ναφέρουμε απο τη Σαλαμίνα τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο, για να τον σκοτώσουμε….Τότελοιπόν εγώ, όχι με τα λόγια αλλά έμπρακτα απέδειξα πάλι σε εμένα για να μιλήσωπιο καθαρά-οτι δεν με ενδιαφέρει διόλουο θάνατος. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να μην διαπράξω κάτι άδικο ή ανόσιο…Αλλά αφού βγήκαμε απο τη Θόλο, ενω οι τέσσερεις πήγαν στη Σαλαμίνα και έφεραν τον Λέοντα εγώ έφυγα και πήγα στο σπίτι μου, και ίσως να είχα πεθάνει γιαυτή μου την πράξη αν δεν είχε καταλυθεί σύντομα η εξουσία τους…>>

Η ιστορία θέλει το Σωκράτη να είναι γνωστός και για την ασχήμια του. Ήταν φαλακρός, με στραβή και μεγάλη μύτη, χοντρά χείλια και πλαδαρό πρόσωπο. Φορούσε συνεχώς τον ίδιο φθαρμένο χιτώνα και κυκλοφορούσε λερός και ξυπόλυτοςστιςαγορές, τα γυμναστήρια και τους δρόμους πιάνοντας ατελείωτεςφιλοσοφικές καιπολιτικές συζητήσεις με αποτέλεσμα οι κωμωδιογράφοι της εποχής να βρίσκουνπλούσιο υλικό για να τον σατιρίζουν, πράγμα όμως που τον άφηνε παγερά αδιάφορο. Ποτέ δεν ένιωθε προσβεβλημένος, και πάντα αντιμετώπιζε τα πάντα με χιούμορ, καιαπλές αλλά αποστομωτικές απαντήσεις. Αν και η εξωτερική του εμφάνισηδεν ήτανκαι η καλύτερη, είχε ένα οξυδερκές πνεύμα και μια χαρισματικήπροσωπικότητα πουκαθήλωνε το πλήθος γύρω του. Νηφάλιος και μελίρρυτος, ασκούσε μια παράξενη γοητεία σε όσους βρίσκονταν κοντά του και μπορούσαν να τον ακούν με τις ώρες μαγεμένοι από την αύρα που απέπνεε…

Η πορεία του Σωκράτη ως φιλοσόφου έχει το εξής ασυνήθιστο: Δεν άφησε τίποτα γραπτό. Όλα όσα γνωρίζουμε προέρχονται από τις καταγραφέςτου Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Ξενοφώντα. Επίσης άλλη μίαπροέρχεται τον5ο αιώνα π.Χ από τον Λιβάνιο. Καμία όμως δεν αντικαθιστά σε αξία καιπιστότητααυτή του Πλάτωνα αφού η φιλοσοφία και κυρίως ο θάνατος του συγκλόνισε την κοινωνία εκείνης της εποχής και ειδικά τον Πλάτωνα που στην ηλικία των 28 ετώνείχε αρχίσει να διαμορφώνει σταδιακά τη δική του υπόσταση. Η Απολογία συγκεκριμένα γράφτηκε το 396 π.Χ. Τα λόγια δεν είναι πιστή αντιγραφήόμωςθεωρείται σχεδόν σίγουρο πως ο Πλάτωνας τα έγραψε όσο πιο πιστά μπορούσε να τα θυμηθεί αν και ίσως έβαλεκαιδικές του ιδέες μέσα στις καταγραφές των διδασκαλιών και της Απολογίαςτουδιδασκάλου του. Του Ξενοφώντα θεωρείται μάλλον μιμητικό του Πλάτωνα,και ακόμαπιο πιθανό να έχουν παραποιηθεί λόγια του Σωκράτη αφού δεν μπορούσε να συλλάβει τις ιδέες του τόσο όσο ο μεγαλοφυής Πλάτωνας.

Αφετηρία της Σωκρατικής σκέψης ήταν οσκεπτικισμός. <<Εν οίδα ότι ουδέν οίδα>>. Ο τρόπος σκέψης του στρεφόταν κυρίως γύρω απότα καθημερινά προβλήματα της ζωής. Αγαπούσε τους ανθρώπους και τουάρεσε ναέρχεται σε επαφή με τις έννοιες τους και με ότι τους απασχολούσε. Μιλούσε συχνάγια το ήθος, την καλοσύνη, το δίκαιο, την ανδρεία και τα αντίθετα τους. Έλεγε στους νέους, ειδικά στα παιδιά των πλουσίων, να μην δίνουν σημασία στα υλικά αγαθά και να μην νοιάζονται για πλούτη, παρά μόνο για αυτοβελτίωση. Πίστευε πως ο άνθρωπος με χρήση λογικών μεθόδων μπορούσε να βρει λύση σε ότι τον απασχολεί και την πραγματική αλήθεια.

Η μεγαλοφυής μέθοδος της διαλογικής συζήτησης που ονομάστηκε <<μαιευτική>> και που είχε ως βάση τη λογική πως η μαμή βοηθάει όχι το μωρό αλλά τον τοκετό του, έκανε κάθε συνομιλητήτου ναβρει μόνος του μέσα από ένα σωστό διάλογο -με τις κατάλληλες ερωτήσεις-τηναπάντηση που έψαχνε σε ότι τον απασχολούσε, επειδή θεωρούσε ότι αυτήβρισκότανήδη μέσα του. Ο συνομιλητής λοιπόν μέσω του διαλόγου, αντί να λάβει οποιαδήποτε απάντηση, μέσω ερωτήσεων την εκμαίευε από μόνος του. Στην περίπτωση όμως τηςμεθόδου της <<ειρωνείας>> ο Σωκράτης προσποιούντανάγνοιαεπί του θέματος, κέρδιζε τον συνομιλητή και αφού τον άφηνε να αναπτύξειτηθεωρεία του υποτίθεται για να τον διαφωτίσει μέσω περίπλοκων και έξυπνων ερωτήσεων, ανάγκαζε τον <<γνώστη>> να παραδεχτεί την άγνοιατου.Συνήθιζε να εκθειάζει τον συνομιλητή, ώστε στο τέλος να φανεί ηπραγματικήέλλειψη γνώσης του, και η αληθινή πνευματικότητα του Σωκράτη. Θεωρούσε λοιπόν πως εάν ο άνθρωπος έχει το γνώθι σαυτόν, να γνωρίζει δηλαδή τονεαυτότου, θα βρει τους ηθικούς κανόνες που θα τον διέπουν αφού μέσα από τηναυτογνωσία γίνεται ο καθένας ενάρετος και κατανοεί την φύση τωνπραγμάτων στοπραγματικό της βάθος, -κάτι που φυσικά και τότε όπως και σήμερα- ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συναντήσεις στους περισσότερους ανθρώπους. Η παραδοχή πως κανένας δεν είναι παντογνώστης, οδηγεί στο αγαθό και ενάρετο. Στηνευσέβεια καιτο σεβασμό.  Ο Σωκράτης θεωρούσε αρετή τησύνεση και τη φρόνηση. Γι αυτόν αγαθό είναι ότι κάνουμε με γνώση, ενώ για την κακία έλεγε πως <<ουδείς εκών αμαρτάνει>>. Κανένας δεν αμαρτάνει επειδή το θέλειπαρά μόνο από απερισκεψία, ανοησία και άγνοια. Σαν ιδρυτής της ηθικής επιστήμης και της Σωκρατικής διαλεκτικής προήγαγε την βελτίωση των ανθρώπινων ενστίκτων όπως αυτά εκδηλώνονται μεκεντρικό πυρήνατη διδασκαλία και την διάπλαση της προσωπικότητας των νέων. Αυτό το επεδίωκε γιατί πίστευε πως η αρετή είναι κάτι που διδάσκεται αφού η γνώση και ηπράξησυνδέονται άμεσα.

Αν και το ποιόν του Σωκράτη ήταν σε γενικέςγραμμές γνωστό σε όλους, ο σπουδαίος φιλόσοφος είχε και εχθρούς πουενοχλούνταναπό τη χαρισματική του προσωπικότητα, την ενασχόληση του με τουςεκπροσώπουςτης μισαλλοδοξίας, της κακεντρέχειας, της αρχομανίας, της στενομυαλιάςκαι τηςηθικολογικής κατά τα άλλα ασυδοσίας. Στάθηκε μεγάλος πολέμιος ειδικάτωναρχόντων και των σοφιστών και φαίνεται χαρακτηριστικά πως ο Σωκράτηςήξερε πολύκαλά που άρχιζε η πνευματική ελευθερία του ανθρώπινου νου σπάζονταςτουςφραγμούς του παρωπιδισμού, και που υπήρχε η διαχωριστική γραμμή τηςασυδοσίαςαυτής και της κακής χρήσης της ελευθερίας. Μάθαινε τους ανθρώπους νασκέφτονται: Προσπαθούσε να αφυπνίσει τις συνειδήσεις ώστε να μπορούν ναξεχωρίζουν ποτέ πρέπει να είναι πνευματικά ελεύθεροι και σκεπτόμενοιάνθρωποιώστε να κατανοούν την πραγματικότητα, και πότε πρέπει να καταλαβαίνουνκαι νααντιστέκονται στην προσπάθεια διάβρωσης και κακών ιδεών στο όνομα της δήθεν ελευθερίας του λόγου. Αυτό θεωρήθηκε και το πιο απειλητικό. Το ότιμάθαινε τονκόσμο να χρησιμοποιεί το κεφάλι του και ήταν εξαιρετικά ικανός να καυτηριάζει όλους αυτούς που το μόνο που μπορούσαν να κάνουν αφού δεν μπορούσαν νακαταφέρουν και κάτι καλύτερο- ήταν να τον ειρωνεύονται.

Η ειλικρίνεια του και η ειρωνεία του στα κακώς κείμενα της τότε κοινωνίας ενοχλούσαν πάρα πολλούς από αυτούς, και κάποιοι βάλθηκαν να τον εξοντώσουν. Βρέθηκε τότε το 399 π.Χ. ένας άγνωστος τραγικός ποιητής ο Μέλυτος, ένας πλούσιος βυρσοδέψης με μεγάλη πολιτική επιρροή στην Αθήνα ο Άνυτος, κι ένας ρήτορας οΛύκων. Ο Μέλητος εμφανίστηκε σαν κυρίως κατήγορος αλλά υποκινητής ήταν ο ’νυτος ο οποίος δεν ήταν αμέμπτου ηθικής και μάλλον είχε λόγο να αντιπαθεί το Σωκράτη αφού κάποια στιγμή τον είχε κατακρίνει ανοιχτά και αυστηρά επειδή εξανανάγκασε τον γιο του να ακολουθήσει το επάγγελμα του και δεν του επέτρεψε να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία. Κατά τον Αριστοτέλη και το Διόδωρο κάποτε θα καταδικαζόταν σε θάνατο αλλά δωροδόκησε τους δικαστές. Η κατηγορία ήταν ότι δεν αναγνωρίζει τους θεούς τους, εισάγει καινούριους θεούς ή δαίμονες (καινά δαιμόνια), πλανά και διαφθείρει τους νέους. Εδώ θαπρέπει νατονίσω, επειδή έχει συζητηθεί πάρα πολύ, πως το δαιμόνιο που αναφέρεται δεν έχει τη σημασία που αποδίδει η χριστιανική θρησκεία σήμερα, αλλά ήταν μια κατώτερη θεότητα, ένα πνεύμα οδηγός που δρούσε σαν ενδιάμεσο επικοινωνίας, σαν μια εσωτερική φωνή, μεταξύ θεού και ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος είχε το δικό του δαίμονα – πνεύμα οδηγό και είναι σαν το φύλακα άγγελο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι πως όταν ο ρήτορας Λυσίας προσφέρθηκε να του γράψει την απολογία του για τη δίκη, αρνήθηκε και δεν θέλησε ούτε ο ίδιος να γράψει κάτι γιατί όπως είπε ο τρόπος ο οποίος έζησε,χωρίς να πειράξει κανέναν ήταν η καλύτερη απολογία και το δαιμόνιον του τον απέτρεπε λοιπόν από κάτι τέτοιο. Γενικότερα ο Σωκράτης εμφανίζεται να αναφέρει αρκετές φορές αυτό το περιβόητο δαιμόνιον. Στην Απολογία λέγει πως <<είναι μια φωνή που ακούω η οποία όποτε την ακούω με αποτρέπει από κάτι που πρόκειται να κάνω και ποτέ δεν με προτρέπει σε τίποτα>>. Επίσης ο Πλάτωνας συμπληρώνει στο Συμπόσιο πως το δαιμόνιον ήταν ενδιάμεσο ον ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους. Δεν εννοείται λοιπόν κάποια πνευματική υπόσταση με την έννοια αρνητικής οντότητας. Οι κατηγορίες βασίστηκαν περισσότερο στο φόβο της επιρροής που εξασκούσε ο Σωκράτης ειδικά στο νέο και προοδευτικό αίμα του τόπου, παρά στο ότι υπήρχε αμφιβολία της ηθικής του. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η άμεση και καυστική του ειλικρίνεια, η αμεσότητα και η ευρύτητα της αποδοχής των λόγων του όχι μόνο στη νεολαία, αλλά και σε όλους όσους απεχθάνονταν τους δήθεν γνώστες και διδασκάλους, που το μόνο που ήθελαν είναι να επηρεάζουν, να κατευθύνουν συνειδήσεις, να ελέγχουν και να χειροκροτούνται. Είχε επίσης ενοχλήσει το γεγονός πως ο Σωκράτης δεν ξεχώριζε τους μαθητές του και μέσα σε αυτούς ήταν και παιδιά ολιγαρχικών. Η ευθύτητα και το καυστικό του χιούμορ δεν ήταν παρά μια μύγα στα πλευρά όλων των κομπλεξικών φαφλατάδων και αλαζόνων της εποχής,που απλά δεν μπορούσαν να συγκριθούν μαζί του σε πνευματικό επίπεδο και αντί να εκτιμήσουν τη συνεισφορά του και να προσπαθήσουν να μάθουν κάτι,ανησυχούσαν μη ξεμπροστιαστούν και αρχίσει ο κόσμος να αφυπνίζεται και στραφεί εναντίον τους.Καίριο ρόλο στην έχθρα εναντίον του έπαιξε και ο Αριστοφάνης, ο οποίος έκανε ότι μπορούσε για να τον παρουσιάσει ως γελοίο, γραφικό και έκφυλο αλλά παρόλα αυτά επικίνδυνο και τρελό, παρασύροντας πολλούς σε αυτή τη νοοτροπία που σαφώς επηρέασε και τη δικαστική απόφαση. Αν και η προσφορά της διδαχής του στους ολιγαρχικούς είχε θεωρηθεί ύποπτη, θα πρέπει να σκεφτούμε πως εκτός από το γεγονός πως ο Σωκράτης δεν αρνιόταν τη γνώση σε κανέναν που την αναζητούσε, τα παιδιά των πλουσίων είχαν πιο άνετη πρόσβαση στη γνώση και περισσότερο χρόνο να την απολαύσουν από τα παιδιά των φτωχών. Εκτός αυτού, οι κατηγορίες ήρθαν και σε μια εποχή που ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια και οι Αθηναίοι ήταν πιο ευαίσθητοι από ποτέ σε ζητήματα της πόλης τους και της θρησκείας τους νιώθοντας την ανάγκη να κρατήσουν την κοινωνική και θρησκευτική συνοχή τους στα πάντα περισσότερο από ποτέ, χωρίς καμία παραφωνία που θα μπορούσε να θεωρηθεί γι αυτούς απειλή της υπάρχουσας δομής. Δεν ήταν λοιπόν δύσκολο να βρεθεί ένα εξιλαστήριο θύμα. Κατά τη γνώμη μου οι κατήγοροι του Σωκράτη δεν ήταν παρά απλοί εκπρόσωποι, τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν για την εξόντωση του, ενώ από πίσω υπήρχαν πολύ περισσότεροι. Εδώ παρατηρούμε πως η εποχή του Σωκράτη ελάχιστα διαφέρει από τη δική μας.

Ο Μέλητος έπρεπε σύμφωνα με το νόμο να πάει με έναή δυο μάρτυρες και να γνωστοποιήσει στο Σωκράτη τις κατηγορίες ώστε ναεμφανιστεί στον άρχοντα βασιλέα και τη βασίλειον στοά στο ΒΔ τμήμα τηςαγοράς,ώστε να του αποδοθούν και επίσημα. Σύμφωνα με τους Πλατωνικούςδιαλόγους Θεαίτητονκαι Ευθύφρων, ο Σωκράτης προκειμένου να μην καθυστερήσει,διέκοψε μιασυνομιλία που είχε με τον Θεόδωρο τον Μεγαρέα τον γεωμέτρη και τονμαθητή του Θεαίτητο και φτάνοντας εκεί έπιασε κουβέντα με τον Ευθύφρονα πουπερίμενε εκείγια μια δική του υπόθεση. Η δίκη ορίστηκε και θα εκδικαζόταν απο τηνΗλιαία, τολαϊκό δικαστήριο που αριθμούσε 6.000 μέλη πάνω απο 30 χρονών απο 10αθηναϊκές φυλές. Στη δίκη του Σωκράτη κληρώθηκαν και παρέστησαν 500 δικαστές. Ηστάση τουΣωκράτη ήταν περήφανη και γαλήνια και η απολογία του ένα πραγματικόμάθημα γιαόλους. Ο ’νυτος επέμενε στην θανατική ποινή υποστηρίζοντας μάλιστα πωςή δενέπρεπε να γίνει αυτή η δίκη καθόλου ή ο Σωκράτης έπρεπε να καταδικαστεί σε θάνατο. Μεγάλη η αδημονία του να τον ξεφορτωθεί.

Η Απολογία του Σωκράτη χωρίζεται σε τρία μέρη σταοποία και θα επεκταθούμε με μια συνοπτική ανάλυση στο καθένα από αυτάώστε σεγενικές γραμμές να γίνει κατανοητή η περιβόητη αυτή Απολογία.: Στο πρώτο και κυριότερο μέρος της ο Σωκράτηςαρχίζει αρνούμενος ότι είναι δεινός ρήτορας όπως οι κατήγοροι τονχαρακτηρίζουνμε το επιχείρημα του Άνυτου πως θα μπορούσε να τους πλανέψει. Δηλώνει πως θα μιλήσει όπως ακριβώςαισθάνεταικαλώντας όλους όσους είναι μέσα στο ακροατήριο να πουν εάν ισχύουν όσααρνητικάλέγονται γι αυτόν. Αναλύει το πραγματικό νόημα της σοφίας και κατά πόσοείναισοφός ή όχι σαν άνθρωπος, συνεχίζοντας με λεπτομέρεια για όσα λέγονταιειςβάρος του. Ακολουθεί ένας διάλογος με τον Μέλητο όπου τον προκαλεί νααποδείξειμε ποιον τρόπο διαφθείρει τους νέους. Ο διάλογος αυτός για να αναλυθείλέξηπρος λέξη χρειάζεται ένα άρθρο μόνο του. Τα δικά μου συμπεράσματα ήτανπως ο Μέλητος απαντώντας απλά και μονολεκτικά στις διαυγείς, έξυπνες καιπερίπλοκες,ουσιαστικά ρητορικές για αυτόν ερωτήσεις του Σωκράτη, στερείταιικανοποιητικώναπαντήσεων και πνευματώδους επιχειρηματολογίας και κατά τη γνώμη μου απορώ πωςεκείνη την εποχή έπεισε το δικαστήριο περί διαφθοράς του Σωκράτη. Εάνδενέπαιζαν και άλλοι παράγοντες ρόλο που ανέφερα νωρίτερα σε προηγούμενηπαράγραφομάλλον θα επιβεβαιωνόταν ο Σωκράτης ο οποίος είχε πει πως <<είναισεόλους φανερό πως εάν δεν είχα παρουσιαστεί για να με κατηγορήσουν ο Άνυτος καιο Λύκων, θα χρώσταγε (ο Μέλητος) και 1000 δραχμές πρόστιμο επειδή δενθαέπαιρνε ούτε το 1/5 των ψήφων>> εννοώντας τις ψήφους τηςκαταδίκηςτου που δεν θα ήταν ούτε το 1/5, και σε αυτή την περίπτωση ο Μέλητος θααναγκαζόταν να επιβαρυνθεί με πρόστιμο. Εν ολίγοις για μένα οικατήγοροιαπλά αδυνατούν να πείσουν. Διαβάζοντας ο καθένας την Απολογία μπορεί ναβγάλειτα συμπεράσματα του. Στη συνέχεα καταθέτει παραδείγματα του ήθους τουκατά τη διάρκειατης ζωής του αναφέροντας και ονομαστικά παρευρισκόμενους στο ακροατήριοπου τονγνωρίζουν και που είναι εκεί για μάρτυρες υπεράσπισης ή κατηγορίαςκαταλήγονταςπως δεν φοβάται τον θάνατο και δεν θα παρακαλέσει κάνοντας εν τέλειαυτό πουνιώθει σωστό. Στην πρώτη ψηφοφορία των δικαστών τον κρίνουν ένοχο μεπερίπου280 υπέρ της ενοχής του και 220 κατά αυτής.

Το δεύτερομέρος της Απολογίας είναι μετά την ανακοίνωση της ψηφοφορίας και όταν τον ρωτούν οι δικαστές τι ποινή θέλει να του επιβληθεί. Ο Σωκράτης δεναγανακτείγια την απόφαση και μάλιστα απορεί που καταδικάστηκε με τόσο μικρή διαφορά. Μάλιστα κάποια στιγμή εξοργίζει το δικαστήριο λέγοντας πως πρέπει ως ποινή νατου επιβληθεί δια βίου και δωρεάν σίτιση στο πρυτανείο όπως γίνεται στους ευεργέτες της πόλης. Εναλλακτικά αντιπροτείνει ένα πρόστιμο 30 μνων μεεγγυητέςτον Κρίτωνα, Απολλόδωρο και Κριτόβουλο. Ότι λέει δεν το λέει αποαλαζονεία αλλάγιατί πραγματικά είναι εντάξει με τον εαυτό του και νιώθει πως ποτέ στηζωή τουδεν έβλαψε κανέναν, αντίθετα έκανε μόνο καλό. Ίσως επειδή διαισθανόταν την επικείμενη απόφαση και ήθελε ναπροκαλέσει λίγο όλη αυτή τη κωμωδία εναντίον του.

Μετά και το δεύτερο σκέλος ακολουθεί και η επόμενη ψηφοφορία όπου τον καταδικάζει σε θάνατο και μάλιστα με περισσότερεςψήφους.Εκεί ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος. Απορεί γιατί βιάζονται νασκοτώσουν έναν 70χρονο που βρίσκεται ήδη στη δύση της ζωής του. Δεν μετανιώνειγια ότι είπε και έκανε και δεν θα προσπαθήσει να αποφύγει την καταδίκη.

Μάλιστα λέει χαρακτηριστικά κάτι που μου έκανε εξαιρετική εντύπωση: <<Θέλω όμως σε εσάς που με καταψηφίσατενα δώσω και ένα χρησμό για το μέλλον: Γιατί ήδη βρίσκομαι στο σημείο που οι άνθρωποι σαν πρόκειται να πεθάνουν- αποκτούν τη δυνατότητα να προλέγουνκαλύτερα. Λέωλοιπόν, σε όσους απο εσάς, άνδρες με σκοτώσατε, ότι αμέσως μετά τοθάνατο μου,θα τιμωρηθείτε πολύ χειρότερα. Μα τον Δία, απ όσο με τιμωρείτεσκοτώνοντας με.Γιατί τώρα με την πράξη σας αυτή νομίζετε πως θα απαλλαγείτε απο το ναδίνετελόγο για τη ζωή σας. Αλλά ακριβώς το αντίθετο θα συμβεί όπως εγώ σας ταλέω.Γιατί θα αυξηθούν εκείνοι που σας ελέγχουν, τους οποίους εγώ μέχρι τώρα, χωρίς να το καταλαβαίνετεεμπόδιζα >>. Να σχολιάσωαπλά πως αυτό αποδείχτηκε επιεικώς προφητικό απο τότε μέχρι και σήμερακαιεπαναλαμβάνεται συνεχώς και καθημερινά; Συνεχίζει διερωτώμενος τι υπάρχει στην άλλη ζωήκαι ευελπιστεί να συναντήσει πραγματικούς δικαστες στον Άδη και νασυναντήσειτις μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας. Κατακρίνει τους κατηγόρους τουπουπίστεψαν πως θα μπορούσαν να τον βλάψουνμε αυτό τον τρόπο, και αποχαιρετά όλους με τα συγκλονιστικά λόγια:<<Αλλά τώρα είναι ώρα να φύγουμε, εγώ για να πεθάνω και εσείς για να ζήσετε. Ποιοι απο μας πηγαίνουν σε καλύτερο μέροςείναι άγνωστο σε όλους μας εκτός απο το Θεο…

Στη φυλακή έμεινε ένα μήνα περίπου λόγο τηςαπουσίας του ιερού πλοίου της πόλης, της Π άραλου που βρισκόταν στηνΠύλο γιατις γιορτές του Απόλλωνα. Όσο απουσίαζε το ιερό πλοίο κανένας δενμπορούσε ναεκτελεστεί. Μάλιστα καθυστέρησε λόγο τρικυμίας Ο Κρίτων που ήταν πιστόςφίλοςτου Σωκράτη, τον επισκέφτηκε για να τον ειδοποιήσει πως το πλοίο φάνηκεστοΣούνιο, άρα πλησίαζε και η ώρα της εκτέλεσης της ποινής. Παρά τηνεπιμονή τηδική του όπως και άλλων φίλων και μαθητών του να δραπετεύσει, εκείνος αρνήθηκεκατηγορηματικά να το κάνει. Θα δεχόταν την ποινή του με ηρεμία και αξιοπρέπεια μένοντας πιστός στουςκανόνες τηςπολιτείας και της απόφασης του δικαστηρίου, δείχνοντας έτσι πωςεξακολουθεί νατιμά και να σέβεται τους νόμους. Εκτός απο αυτό όμως η πράξη του να μην εμποδίσει το θάνατο του έκρυβε και βαθύτερο νόημα. Δραπετεύοντας θαέπρεπε ναζήσει σαν φυγάς μακρια απο τον τόπο του και αυτό δεν το ήθελε. Δεν τονενδιέφερε να ζήσει όση ζωή του απέμεινε στα 70 του χρόνια στην εξορία,μακριααπο τη ζωή και το περιβάλλον που γνώριζε και αγαπούσε, σαν έναςδραπέτης.’λλωστε για τον Σωκράτη ο θάνατος που θα ερχόταν απο το κώνειο, δεν ήταν παράμια επιτάχυνση της χρονικής στιγμής του θανάτου που θα ερχόταν απογηρατείαέτσι και αλλιώς κάποια στιγμή. Δεν έβλεπε τον θάνατο σαν το τέλος. Εκτός από αυτό όμως, με την αυτοθυσία του δενήθελε παρά να αποδείξει στους υπόλοιπους την μεγάλη αλήθεια που γιαυτόν ήταναυτονόητη: Πως με τον αδιαμαρτύρητο θάνατο του και υποφέροντας αγόγγυστα την αδικίατης εκτέλεσης του αποδείκνυε αυτόματα πως έμενε πιστός στις πεποιθήσειςκαι τιςαρχές που σε όλους δίδασκε μια ζωή, πλήττοντας έτσι τη μισαλλοδοξία και τη δεισιδαιμονία. Στους πλατωνικούς διαλόγους Κρίτων και Φαίδωνα καταγράφεται και αυτη ησυνομιλία με τον Κριτία, αλλα και η φοβερή στιγμή του θανάτου του. Οιφίλοι τουκαι μαθητές του τον επισκεπτονται στο κελί του για να του κάνουνσυντροφιά καινα του δώσουν θάρρος, αν και μάλλον ο Σωκράτης δίνει θάρρος σε αυτούς.Κατά τοτέλος της ημέρας ο φρουρός φέρνει το κώνειο που πίνει χωρίς ίχνοςταραχής καιαγωνίας. Η δραματική διήγηση κορυφώνεται με τον Σωκράτη να νιώθει σταπόδια τουτο μουδιασμα του θανάτου και όταν πλησιάζει η ώρα να ξεψυχίσει λέει και τα τελευταία λόγια στον Κριτία, να θυσιάσει στον Ασκληπιό για λογαριασμότου ένακοκκορα. Το τραγικό του τέλος έρχεται με τη λεπτομερειακή εξιστόρισηακόμα καιτων συσπάσεων του προσώπου του καθώς χάνει το χρώμα του και πεθαίνει. Πραγματικά συγκλονιστική στιγμή…Και έτσι τελειώνει η ζωή ενός αποτουςμεγαλύτερους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας αλλά και μια σελίδα ντροπήςγια τηνιστορία μας και το θεσμό της Δημοκρατίας…

Η σπάνια φιλοσοφική οντότητα του Σωκράτη είχεσυγκεντρώσει γύρω του πολλούς μαθητές που ίδρυσαν τις λεγόμενες ΣωκρατικέςΣχολές, προσθέτοντας στον κορμό της διδασκαλίας του και την δική τους φιλοσοφική αντίληψη. Αυτές ήταν: Η Μεγαρική ή Εριστική Σχολή, ηΚυνική Σχολή και ηΚυρηναική Σχολή. Θα αναλύσουμε συνοπτικά το αντικείμενο της κάθε μίαςώστε ναδωθεί ένα γενικό νόημα χωρίς να ξεφύγουμε απο την κεντρική ουσία πουείναι οβίος του Σωκράτη, αφού για να μιλήσουμε εις βάθος για την κάθε μια, θα χρειαστεί και εδώ ένα ολοκλήρο άρθρο.

Στην Μεγαρική που ιδρύθηκε από τον μαθητήτου Σωκράτη, Ευκλείδη από τα Μέγαρα, διδασκόταν πως το ον είναι ένα καιταυτίζεται με το αγαθό στοιχείο παρόλο που μπορεί να εμφανίζεται μεδιαφορετικές έννοιες και ονομασίες. Ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει τηνανύψωσητου μέχρι τη θεϊκή νόηση και αυτό επιτυγχάνεται με τον διαλεκτικόέλεγχο.Επίσης επικεντρώνεται στον τρόπο που γίνεται μέσα από πολλέςεννοιολογικές αποδόσεις μιας έννοιας να διατηρήσεις την σημασία της. Η Μεγαρική Σχολήέπαιξεκαταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της Πλατωνικής θεωρίας των Ιδεών, αφού μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Πλάτωνας έμεινε αρκετό καιρό με τον Ευκλείδη.

Στην Κυνική Σχολή που ιδρύθηκε από τον Αντισθένη διδασκόταν ο αυτοέλεγχος, η αρετή και η σωφροσύνη που δίδασκε ο Σωκράτης, και που είναι το μέσον για το υπέρτατο αγαθό, την αρετή. Αυτή επιτυγχάνεται με την αυτογνωσία και με την πειθαρχία στον καθημερινό βίο μας. Η πειθαρχία και η απαλλαγή από την ηδονή, απελευθερώνει από τις ανάγκες. Ζούσαν αυστηρά, λιτά και σεμνά, περιφρονώντας τον πολιτισμό και τα αγαθά του και οτιδήποτε έχει σχέση με τη γνώση που σχετίζεται με τον πολιτισμό. Ζούσαν στη φύση θεωρώντας πως έτσι προφυλάσσονται από τις κακοτοπιές και τις απογοητεύσεις της κοινωνίας και επιτυγχάνουν την θέωση. Αντιπροσωπευτικότερος μαθητής αυτής της Σχολής, ήταν ο Διογένης από την Σινώπη που πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του μέσα σε ένα πιθάρι, κρατώντας ένα φανάρι και κραυγάζοντας πως ψάχνει να βρει έναν αληθινό και τίμιο άνθρωπο!  Άλλη μία από τις άπειρες αποδείξεις της διαχρονικότητας ή ακόμα και της προφητικής, επίκαιρης διδασκαλίας του Σωκράτη.

Στην Κυρηναϊκή Σχολή, η σχολή που βγήκεμέσα από τη γνώση της ηδονής που δημιούργησε ο Αρίστιππος πρέσβευαν τηναρετήπου προέρχεται από τη γνώση και το ενάρετο που προέρχεται από την πράξηπουπροσφέρει ευχαρίστηση. Ευχαρίστηση όμως που δεν πρέπει να σεκαταλαμβάνει,κάνοντας σε σκλάβο της. Η ηδονή είναι ευτυχία και η ευδαιμονία τηςστιγμής ημεγαλύτερη ευτυχία, αφού το παρελθόν έχει ήδη μείνει πίσω μας και τομέλλοναργεί ακόμα να έρθει όποτε το παρόν έχει τη μεγαλύτερη αξία με βασικήπροϋπόθεση όμως, η ευδαιμονία αυτή να μην προκαλείται ποτέ σε βάρος κάποιου άλλου και να του προκαλεί δυστυχία. Ο Αρίστιππος διδάσκει τη φιλοσοφίαως τέχνηζωής που αποσκοπεί στην διατήρηση της εσωτερικής ευτυχίας.

Μπορεί να πέρασαν αιώνες και αιώνες από το θάνατοτου Σωκράτη αλλά τα κληροδοτήματα του και η συνεισφορά του στηνανθρώπινηεξέλιξη της σκέψης και των αξιών του πολιτισμού μας, εξακολουθούν καιπαραμένουν επίκαιρα μέχρι σήμερα. Η διδασκαλίες του επαληθεύονται συνεχώς, αφού ο καθένας από εμάς ψάχνει ναβρει κάθε μέρα τον πραγματικό εαυτό του, να τον ανακαλύψει και ναδημιουργήσειτο ήθος, το χαρακτήρα και τις αρχές του. Κάθε μέρα υπάρχουν άνθρωποιπουορθώνουν το ανάστημα τους στα κακώς κείμενα αυτού του κόσμου με μόνηασπίδα τηνειλικρίνεια και τη σιδερένια θέληση που χρειάζεται για να αντιταχθείςσε αυτά.Και κάθε μέρα υπάρχει και ένας Σωκράτης εκεί έξω που καταδικάζεται σεθάνατοκαι πίνει και αυτός το δικό του κώνειο. Η προσπάθεια συγγραφής ενόςτέτοιουάρθρου είναι για εκείνον και για όλους αυτούς που κρύβουν ένα Σωκράτημέσατους….

Τις ευχαριστίες μου στον Beetlejuice και τον Επιμυθέα για τη βοήθεια τους, και ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Χρήστο για την πολυτιμότατη πραγματικά συμβολή του στις ιστορικές πηγές και την υποστήριξη του στη συγγραφή αυτού του άρθρου.

Ιστορικές Πηγές: Απολογία Σωκράτη (μεταφρ. Βάρναλη)

Απολογία Σωκράτη και η δίκη του Σωκράτη (σειρά Αρχαία Ελληνκή γραμματεία)

Πλάτωνας- Συμπόσιον (σειρά Αρχαία Ελληνκή γραμματεία)

Πλάτωνας Θεαίτητος (σειρά Αρχαία Ελληνκή γραμματεία)

Πλάτωνας Φαίδων (σειρά ΑρχαίαΕλληνκή γραμματεία)

Πλάτωνας Ευθύφρων, Κρίτων, Ίων(σειρά Αρχαία Ελληνκή γραμματεία)

ΕγκυκλοπαίδειαΥδρία, τόμοι 10 & 11

Περιοδικό Strange: Η αλήθεια για τους Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους Τεύχος 64

Λεξικότης αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας  αν. Ε. Γιαννακόπουλος

Φιλοσοφική Προπαιδεία Γρηγ. Φιλ. Κωσταρά

Συγγραφέας: Elissabeta - Lydia

Πηγή: metafysiko.gr

Κοινωνικά Δίκτυα

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...