Ο Κωνσταντίν Στανισλάβσκι (ψευδώνυμο του Αλεξέγιεφ), γεννήθηκε το 1863 και πέθανε το 1938. Ρώσος στην καταγωγή, ηθοποιός και θεατρικός σκηνοθέτης στο επάγγελμα, ήταν ο ιδρυτής του ομώνυμου θεατρικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ο ίδιος ίδρυσε μαζί με τον Βλαδίμηρ Νεμιρόβιτς-Ντάντσενκο το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας το 1898, ενώ το 1905 ξεκίνησε από εκεί και το Πειραματικό Κέντρο Θεάτρου.
Η μεθοδολογία του Στανισλάβσκι διαφέρει από την παραστατική σχολή (η οποία εφαρμόζει τη μέθοδο αναπαράστασης και όχι την συνειδητή δημιουργία) ως προς το ότι θεωρεί ότι πρέπει να ζεις το ρόλο σου κάθε στιγμή και κάθε φορά που τον επαναλαμβάνεις να τον ζεις από την αρχή συνειδητά σαν να ήταν η πρώτη φορά. Ο μαθητής ηθοποιός θα πρέπει πρώτα απ’ όλα ν’ αναζητήσει ό,τι ωραίο υπάρχει στην τέχνη και να προσπαθήσει να το καταλάβει και συνάμα να καταληφθεί απ’ αυτό. Η δημιουργική τέχνη αρχίζει εκεί όπου δένεται με τη συγκίνηση και αποκλείει την τυποποιημένη ερμηνεία.
Η λεπτότατη εσωτερική και υποσυνείδητη δραστηριότητα για να μπορέσει να εκδηλωθεί, πρέπει πρώτα να υπάρχει πλήρης κυριαρχία και κατάλληλη προετοιμασία, ώστε το σώμα και η προσωπικότητα του ηθοποιού να μπορούν να είναι ένα σωστό εκφραστικό εργαλείο. Ο ηθοποιός πρέπει να εργάζεται συνεχώς πολύ σκληρά για να διαμορφώσει όχι μόνο τον εσωτερικό του κόσμο (ψυχισμό), που θα δώσει ζωή στο έργο αλλά και τον εξωτερικό φυσικό του οργανισμό.
Στη μεθοδολογία Στανισλάβσκι εφαρμόζεται ένα σύστημα εκπαίδευσης του ηθοποιού με σκοπό την ανάπτυξη των δημιουργικών του ικανοτήτων. Το σύστημα αυτό αναπτύσσεται και εξηγείται μέσα από τα τρία έργα του δημιουργού του: 1” Ένας ηθοποιός δημιουργείται”, “Πλάθοντας ένα ρόλο” και “Η ζωή μου στην Τέχνη”.
Μέσα από το πρώτο του έργο ωστόσο ο σκηνοθέτης-δάσκαλος με μαθήματα και ασκήσεις αναλύει σιγά-σιγά την υποκριτική μέθοδο της σχολής και διαμορφώνει έτσι νεαρούς μαθητές, από τους οποίους θα γεννηθούν οι αυριανοί καλλιτέχνες.
Κατά αντιστοιχία ο ηθοποιός είναι, θα λέγαμε, ένας πολεμιστής, που δίνει μάχες με τον εαυτό του και ασκεί τον Εσωτερικό Πόλεμο. Θαρραλέος, πειθαρχημένος, αποφασισμένος, είναι έτοιμος να πεθάνει για την τέχνη του, όπως είναι έτοιμος να δεχθεί τις τιμές της νίκης σχεδόν με αδιαφορία, γιατί ο λόγος της ύπαρξής του είναι αυτή η μάχη (όπως και ο λόγος ύπαρξης της μάχης είναι ο πολεμιστής). Ο ηθοποιός, όπως κάθε άλλος καλλιτέχνης, ζει μέσα από την τέχνη του και ζει για την τέχνη του. Ένας πολεμιστής είναι ένα ον με συνείδηση του παρόντος αλλά και της αμεσότητας του θανάτου. Ο πολεμιστής δεν ενδιαφέρεται για το αποτέλεσμα της πράξης του, απλά νοιάζεται για την ουσία της δράσης του.
Ο πολεμιστής μόνο νικώντας τους φόβους του μπορεί να πραγματοποιήσει ένα μεγάλο πέρασμα ανάμεσα σε δυο κόσμους: τον πραγματικό και τον μη πραγματικό κι αυτό σημαίνει μια αληθινή μεταμόρφωση. Όμοια και ο ηθοποιός έχει ανάγκη να πετύχει αυτή τη μεταμόρφωση και να συνεχίσει να αλλάζει διαρκώς περπατώντας ανάμεσα στους δύο κόσμους: τη σκηνή και το κοινό.
Ο ηθοποιός, σαν ένας αλχημιστής, αναζητά συνεχώς τη δυνατότητα της αποκάλυψης, καθώς και την πιθανότητα που θα του επιτρέψει ν’ αποκαλύψει τον εαυτό του στον κόσμο της τέχνης του.
Πολλοί, όπως οι Βουδιστές μοναχοί, μιλούν για τον έλεγχο του εσωτερικού διαλόγου, επειδή η σιωπή του νου μας επιτρέπει να συνδεθούμε με τα γεγονότα του παρόντος χρόνου.
Ο πολεμιστής-ηθοποιός χρησιμοποιεί αυστηρές τεχνικές για να προετοιμάσει τον εαυτό του, όπως ένας πολεμιστής εξασκείται με τα όπλα του. Στο πεδίο της μάχης όμως μπορεί να συναντήσει το χάος ή το γκρεμό και σ’ αυτές τις περιστάσεις μόνο το ασυνήθιστο θα μπορέσει να τον σώσει.
Στον «πόλεμο» του ηθοποιού συμμετέχουν τρεις: ο ηθοποιός, ο χαρακτήρας και ο θεατής.
Ο πολεμιστής-ηθοποιός πρέπει να προσπαθήσει να κατευθύνει τη δράση του εμπλέκοντας το χαρακτήρα και το κοινό: Είναι μια μάχη κατά την οποία όλοι βρίσκονται σε κίνδυνο.
Ο πολεμιστής-ηθοποιός πρέπει να καταφέρει να εγκαταλείψει το αίσθημα του δυισμού με το οποίο έχουμε εκπαιδευτεί. Είναι αναγκαίο να επιστρέψει στον εαυτό του και να ενσωματωθεί σε μια πιο δυναμική προσέγγιση του κόσμου, μια πορεία που η κίνηση της γέννησης και του θανάτου, της αποκάλυψης και της απόκρυψης συνιστούν την ίδια πράξη όπως στο σύμβολο του Γιν και του Γιανγκ, που είναι διαιρεμένο και παρόλα αυτά κάθε διαιρεμένο κομμάτι εμπεριέχει το σπόρο του άλλου κομματιού, καθώς και τα δυο ζουν στον ίδιο κύκλο και στην ίδια κίνηση.
Έτσι λοιπόν θα μπορέσει να παραιτηθεί από αναρίθμητες εσωτερικές ιδέες και να αλλάξει σε κάτι νέο. Θα μπορέσει να γίνει πιο αληθινός ηθοποιός αλλά και άνθρωπος.
Ο άνθρωπος γενικά ακολουθεί μια γραμμή από τον άνθρωπο στον υπεράνθρωπο κι αυτή η γραμμή, αυτό το μονοπάτι είναι το έργο τέχνης, το έργο του ανθρώπου. Αυτός ο άνθρωπος που παλεύει να αποπειραθεί κάτι τέτοιο αποφασίζει να πετάξει. Τότε ή πετάει… ή πεθαίνει. Όμως το μεγαλείο και η αξιοπρέπεια του εγχειρήματος παραμένει κι αυτό είναι πέρα για πέρα Ανθρώπινο και σχεδόν Θεϊκό.
Κατά τον Στανισλάβσκι ο μαθητής - ηθοποιός πρέπει:
1. Να μελετήσει τις βάσεις της υποκριτικής μεθόδου της σχολής, που είναι το να ζει το ρόλο του.
2. Να αποφεύγει την προσπάθεια απεικόνισης αισθημάτων με γενικότητες, αοριστίες και βιασύνη.
3. Να μη δέχεται ποτέ ν’ απεικονίσει εξωτερικά κάτι αν πριν δεν το νοιώσει εσωτερικά και δεν του προξενήσει ενδιαφέρον.
4. Κυρίως ο ηθοποιός πρέπει να ξεκαθαρίσει μια για πάντα ότι θα υπηρετήσει την Τέχνη και θα κάνει θυσίες γι’ αυτήν και ότι δεν θα την εκμεταλλευθεί ποτέ για προσωπικούς του σκοπούς.
Οι μέθοδοι και τα στοιχεία της ψυχοτεχνικής που επιτρέπουν να αναπτυχθεί και να διαμορφωθεί το εσωτερικό όργανο του μαθητή – ηθοποιού, έτσι ώστε να ζει το ρόλο του είναι: Η Δράση, η Φαντασία, η Συγκέντρωση της Προσοχής, η Χαλάρωση των μυών, οι Ενότητες και Αντικειμενικοί Σκοποί, η Πίστη και Αίσθηση της Αλήθειας, η Μνήμη των Συγκινήσεων, η Επικοινωνία και η Προσαρμογή.
1. Η ΔΡΑΣΗ: Ο ηθοποιός πρέπει πάντοτε να είναι ενεργός στη Σκηνή. Έτσι και ο πολεμιστής που παλεύει εσωτερικά με τον εαυτό του θα πρέπει να κάνει το ίδιο στην καθημερινή του ζωή.
2. Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ: Η Τέχνη είναι ουσιαστικά δημιούργημα της φαντασίας. Ο ηθοποιός είναι αυτός που πρέπει να δημιουργήσει από το έργο μια θεατρική πραγματικότητα. Πρέπει να “ξελογιάζεις” τη φαντασία και να έχεις κάποιο ενδιαφέρον θέμα για να ξεκινήσεις να το σκέφτεσαι ώστε να την ξυπνήσεις. Ο πολεμιστής έχει σαν θέμα τους εσωτερικούς του στόχους, τις βαθύτερες αναζητήσεις του.
3. Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ: Η ανάπτυξη της προσοχής και της συγκέντρωσης πρέπει να υπάρχει και στην πραγματική ζωή, όχι μόνο στη Σκηνή, έτσι θα μπορεί ταυτόχρονα να είναι ανοικτός σε ερεθίσματα αλλά και επιλεκτικός ως προς την έκθεση των αισθήσεων του. Πρώτα - πρώτα ο μαθητής πρέπει να μάθει να παρατηρεί τη φύση, τόσο στην φωτεινή και όμορφη όψη της όσο και στην σκοτεινή γιατί μόνο έτσι θα μπορεί να διαμορφώσει ολοκληρωμένη αντίληψη της ομορφιάς. Εξίσου σημαντική με την εξωτερική είναι και η ανάπτυξη της εσωτερικής προσοχής, δηλαδή ό,τι βλέπει, ακούει, αγγίζει και αισθάνεται ο ηθοποιός σε φανταστικές περιστάσεις. Το ίδιο και ο πολεμιστής χρησιμοποιεί τα εργαλεία της συγκέντρωσης και της προσοχής για να μπορεί να επικοινωνεί καλύτερα με τον εαυτό του και τον κόσμο.
4. Η ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΥΩΝ: Πρέπει να αναπτυχθεί μέσα στο μαθητή ένας “επόπτης”, που θα φροντίζει κάθε στιγμή να μην υπάρχει πουθενά υπερβολική και περιττή ένταση. Αναπτύσσεται έτσι ένα σύστημα αυτοπαρατήρησης που πρέπει να τελειοποιηθεί τόσο, ώστε να λειτουργεί μηχανικά και υποσυνείδητα συνεχώς. Αυτός ο “επόπτης” πρέπει να γίνει δεύτερη φύση. Ο πολεμιστής βρίσκεται πάντα σε μια συνεχόμενη αυτοπαρατήρηση της δράσης, της συμπεριφοράς και του περιβάλλοντός του και μόνο έτσι μπορεί δημιουργικά να παίρνει αποφάσεις σημαντικών αλλαγών.
5. ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ: Ενότητες ενός έργου και ρόλου είναι η ανάλυση στα στοιχεία από τα οποία αποτελούνται.
“Ποιος είναι ο πυρήνας του έργου, αυτό που αν λείψει, τότε το έργο δε μπορεί να σταθεί;” “Τα στοιχεία που συνθέτουν τον πυρήνα του έργου θα αποτελέσουν και τα κέντρα των ενοτήτων”.
Στο κέντρο κάθε ενότητας (υποδιαίρεσης) βρίσκεται ένας “δημιουργικός αντικειμενικός σκοπός”. Αυτός γεννά στον ηθοποιό την πίστη ότι έχει δικαίωμα να βγει στη Σκηνή και να σταθεί εκεί πάνω. Ακριβώς έτσι λειτουργεί και ο πολεμιστής, θέτοντας δημιουργικούς αντικειμενικούς σκοπούς, τέτοιους που ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν τις εσωτερικές μάχες που δίνει προσεγγίζοντας τον πυρήνα του έργου του, που είναι η κατάκτηση του εαυτού του.
6. Η ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ: Στην καθημερινή ζωή αλήθεια είναι ό,τι φαίνεται και ξέρει κανείς. Στη Σκηνή όμως η αλήθεια αποτελείται από κάτι που δεν υπάρχει, αλλά θα μπορούσε να υπάρξει. Εδώ η πίστη και η αίσθηση της αλήθειας πηγάζουν από τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του καλλιτέχνη. Η αλήθεια του Θεάτρου είναι μετουσιωμένη από τη δημιουργική φαντασία στο ποιητικό της ισοδύναμο.
Οι υπερβολές κι η ωμή αλήθεια δεν έχουν χώρο στην Τέχνη. Χρειάζεται άγρυπνη προσοχή και έντονη συγκέντρωση για ν’ αναπτύξει ο νέος ηθοποιός τη σωστή αίσθηση της αλήθειας χωρίς υπερβολή, παραμόρφωση και ψευτιά. Έτσι και ο πολεμιστής πιστεύει σε κάτι άυλο, σε μια Ιδέα, σ’ ένα όνειρο, στη βαθιά εσωτερική του φύση. Αυτή η έντονη πίστη του, καθώς και η πεποίθηση πως τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από τις ιδέες του, τον ωθεί όσο τίποτε άλλο προς τους στόχους που θέτει.
7. Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΩΝ: Η μνήμη των συγκινήσεων επιτρέπει να ξαναγεννηθούν μέσα στον ηθοποιό αισθήματα που είχε ο ίδιος κιόλας δοκιμάσει. Η μνήμη των συγκινήσεων, για να είναι δημιουργική, πρέπει να έχει κάποια χαρακτηριστικά: πλούτο, δύναμη, σταθερότητα και ποιότητα υλικού. Γενικά η έννοια της μνήμης είναι σημαντική και στον πολεμιστή. Αυτή είναι το στήριγμά του για να πηγαίνει μπροστά και όχι να ολισθαίνει συνεχώς στα ίδια λάθη.
8. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Για να υπάρχει αληθινή επικοινωνία πάνω στη Σκηνή πρέπει ο ηθοποιός να δώσει και να πάρει κάτι. Εδώ ο Στανισλάβσκι αναφέρει την Πράνα, η οποία εκπέμπεται από το ηλιακό πλέγμα.
Ο μαθητής πρέπει:
* Να βρίσκει το πραγματικό αντικείμενο στη Σκηνή και να έρχεται σε ευεργετική επικοινωνία μαζί του.
* Να ξεχωρίζει κάθε πλαστό αντικείμενο, κάθε πλαστή σχέση και να το καταπολεμά και πάνω απ’ όλα.
* Να προσέχει ιδιαίτερα την ποιότητα του πνευματικού υλικού πάνω στο οποίο στηρίζει την επικοινωνία του με τους άλλους. Η αντίστοιχη επικοινωνία του πολεμιστή είναι η επικοινωνία με τον εαυτό του και το περιβάλλον, ξεχωρίζοντας οτιδήποτε είναι περιττό ή ψεύτικο ως προς τη δική του Αλήθεια.
9. Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ: Προσαρμογή είναι η πετυχημένη συμπεριφορά σε περιστάσεις που μας δίνονται έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί κάποιος σκοπός. Η προσαρμογή έχει κάποια χαρακτηριστικά: Μοιάζει με “απάτη”. Αποτελεί μια ζωηρή έκφραση αισθημάτων και σκέψεων.
Ο πολεμιστής πρέπει να είναι προσαρμοστικός και πάντα έτοιμος στα παιχνίδια της πλάνης που τον απομακρύνουν από τους στόχους του. Άλλωστε αυτές είναι και οι μεγαλύτερες μάχες που δίνει.
Κατά τον Στανισλάβσκι “η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι κανένα θεατρικό τέχνασμα”. Η καλλιτεχνική δημιουργική εργασία είναι σύλληψη και γέννηση ενός νέου ζωντανού όντος: του προσώπου που υποδύεται ο ηθοποιός. Μοιάζει με τη γέννηση ενός παιδιού. Ο συγγραφέας του έργου είναι ο πατέρας, ο ηθοποιός, που μέσα του κυοφορείται ο ρόλος, είναι η μητέρα. Υπάρχει στην αρχή η πρώτη επαφή μεταξύ τους, ακολουθεί η σύγκρουση, μετά έρχεται η συμφιλίωση και τέλος ο γάμος και η σύλληψη, που θα καταλήξει στη γέννηση. Στην πορεία αυτή ο σκηνοθέτης συμμετέχει και βοηθά παίζοντας το ρόλο του «Προξενητή»!
Αφού ο μαθητής αναπτύξει και εφαρμόσει τις 9 παραπάνω μεθόδους, θα χρειαστεί στη συνέχεια το “δεξιοτέχνη”, που θα χειρίζεται αυτό το εσωτερικό όργανο.
Αυτός ο δεξιοτέχνης είναι οι τρεις “Εσωτερικές Κινητήριες Δυνάμεις” του μαθητή:
ΑΙΣΘΗΜΑ - ΝΟΥΣ - ΘΕΛΗΣΗ. Η πρώτη δρα πάνω στον ψυχισμό του και τον ελέγχει, η δεύτερη στις σκέψεις και τις ιδέες του ενώ η τρίτη πάνω στη δράση του στον κόσμο. Αυτές οι Δυνάμεις πρέπει να λειτουργούν αρμονικά και ισορροπημένα μεταξύ τους σαν μια τριάδα.
Μόνο έτσι μπορεί να λειτουργεί αποτελεσματικά και ο πολεμιστής που βρίσκεται σε εσωτερική μάχη, όταν συνειδητά ελέγχει το «Πλωτινικό» τρίπολο: ΝΟΥΣ-ΨΥΧΗ-ΣΩΜΑ.
Από την αρχαιότητα η έννοια του Μυητικού Θεάτρου ήταν πολύ γνωστή και διαδεδομένη, επειδή ακριβώς έκρυβε μέσα του αυτήν τη δυναμική μεταμόρφωσης του ηθοποιού-μαθητή-πολεμιστή ή ακόμα πιο σωστά της μετάλλαξής του. Αυτό είναι που προσπαθεί να καταφέρει και ο Στανισλάβσκι μέσα από τη Σχολή και μεθοδολογία του. Όπως ποτέ δεν ήταν εύκολη για τους πολλούς η Μυητική οδός παρά μόνο για λίγες «πολεμικές» φύσεις, έτσι και η αφοσίωση στο δρόμο που προτείνει ο Στανισλάβσκι δεν είναι τόσο εύκολη όσο η παραστατική σχολή που ακολουθεί η πλειοψηφία των ηθοποιών.
Είναι στο κριτήριο του καθενός πάντα πιο μονοπάτι θα ακολουθήσει κι αν θέλει να ζει την πολλαπλή πραγματικότητα των πολλών ή τη φωτεινή Αλήθεια των λίγων...!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «ΕΝΑΣ ΗΘΠΟΙΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ», Κ. ΣΤΑΝΙΣΛΑΒΣΚΙ, Εκδ. ΓΚΟΝΗΣ
- «Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ-ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟ», ANDREA COPELIOVITCH
- «TΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΙΠΠΟΣΣΥΝΗΣ», RAYMOND LLULL, Εκδ. «ΓΚΟΒΟΣΤΗ»
- «ΤΑ 3 ΚΕΝΤΡΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ», Γ.Α.ΠΛΑΝΑΣ, Εκδ. «ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ»
- «ΠΛΑΘΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΡΟΛΟ», Κ. ΣΤΑΝΙΣΛΑΦΣΚΙ ΙΝΤΕΡΝΕΤ
Πηγή: nea-acropoli-athens.gr
