ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ-ΘΕΟΛΟΓΙΑ
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ: αυτή η επιστήμη εξετάζει τις πρώτες αιτίες ύπαρξης, το καθαυτό ον που είναι ακίνητο, αιώνιο και αιτία κάθε κίνησης και δημιουργίας στον κόσμο. Θα χωρίσει τον κόσμο σε 2 κατηγορίες. Από τη μία πλευρά υπάρχουν τα ένυλα όντα(αντικείμενα)που μεταβάλλονται διαρκώς και από την άλλη τα είδη, τα οποία είναι καθαρά(δίχως ύλη) όντα, αμετάβλητα και ακίνητα. Χάρη σε αυτά δημιουργείται η αρχή της πρώτης κίνησης (το πρώτο κινούν).Ο μεγάλος στοχαστής συμπεραίνει ότι εφόσον υπάρχει κίνηση και αλλαγή κάθε μεταβολή προϋποθέτει κάτι αμετάβλητο. Έτσι λοιπόν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στο υποκείμενο που μεταβάλλεται, την ύλη, και σ’ εκείνο που προκαλεί την μεταβολή δηλαδή το είδος.
Εκδηλώνονται 3 λοιπόν καταστάσεις ύλης:
1ΔΥΝΑΜΕΙ ΟΝ: σ’ αυτήν την περίπτωση η ύλη έχει τη δυνατότητα να γίνει κάτι.
2)ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΝ : η ύλη έφτασε σε κατάσταση πραγμάτωσης
3)ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ:ο τελικός προορισμός κάθε όντος.
Το είδος δεν είναι απλά η ουσία αλλά και ο σκοπός που έχει κάθε πράγμα .Παρατηρούμε λοιπόν ότι η ύλη αποκτά ιδιαίτερη αξία στην αριστοτελική μεταφυσική .Για παράδειγμα η αντίσταση της στο είδος εξηγεί την βαθμιαία αλλαγή από το ατελέστερο στο τελειότερο. Επίσης με την ύλη εξηγείται η ύπαρξη κατώτερων ειδών που δεν υποδιαιρούνται αλλά διαλύονται σε πολυάριθμα άτομα(τα μόρια).Μ΄ αυτόν τον τρόπο η ύλη αποκτά αξία δεύτερης αρχής ,δίπλα στο είδος.
Η κίνηση κατά τον Αριστοτέλη είναι ο τρόπος με τον οποίο το δυνατό γίνεται πραγματικό. Το κινούν (είδος)και το κινούμενο (ύλη) όπως είπαμε είναι ξεχωριστά και αιώνια .Άρα και η σχέση τους είναι αιώνια ,δηλαδή η κίνηση υπήρχε και θα υπάρχει για πάντα .Η αρχική αιτία αυτής της κίνησης κινεί χωρίς να κινείται .Οπότε το ακίνητο κινούν δεν μπορεί παρά είναι άλλο παρά το τελειότερο είδος.
Ο κόσμος όμως βαδίζει προς έναν τελικό σκοπό με την τάξη και την οργάνωση του. Αυτός είναι το τέλειο είδος, δηλαδή κάτι άϋλο. Αυτό το ον είναι μονάχα ο ΝΟΥΣ. Διότι μόνο ο νους είναι νοητική ενέργεια που δεν ενδιαφέρεται για τα έξω από τον εαυτό του, παρά μόνο για αυτόν, γιατί τότε δεν θα ήταν τέλειος. Αλλά το περιεχόμενο της νοήσεως ορίζει και την αξία της. Και αυτό είναι ο θείος νους .Έτσι περνάμε από το πεδίο της μεταφυσικής προς την θεολογία. Έτσι το ακίνητο κινούν είναι η θεότητα, που την ταυτίζει με τον παντοδύναμο νου .Η θεότητα δεν ασχολείται με τον κόσμο, δεν επεμβαίνει αλλά ούτε και ρυθμίζει.
ΘΕΟΛΟΓΙΑ
Κάθε άλλο παρά άθεος υπήρξε ο ορθολογιστής φιλόσοφος .Κρατώντας αλλά και απορρίπτοντας στοιχεία πλατωνικά θα διαμορφώσει την αριστοτελική θεολογία. Σύμφωνα μ’ αυτήν όλο το σύμπαν αποτελεί μία ιεραρχημένη κλιμάκωση ,διέπεται από εξελικτικές βαθμίδες . Όλη αυτή η εξελικτική κίνηση διέπεται από μια ύψιστη αρχή : το καθαρό είδος, ο θείος νους. Ο θεός βρίσκεται σε κατάσταση ενέργειας και ποτέ σε κατάσταση δυνατότητας. Η ύλη έχει πλαστικότητα που της επιτρέπει να επενδύεται σε ένα είδος και αυτό συμβαίνει κατά τον Αριστοτέλη ,επειδή υπάρχει τελολογική τάση στο κόσμο:την ύλη καταλαμβάνει ένας έρωτας για το θείο, που την ωθεί από την κατάσταση δυνατότητας στην κατάσταση μορφής.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΘΕΟΥ
Από την μια πλευρά οι άνθρωποι κατοικούν στα έγκατα της Γης και θέλουν να δουν την λαμπρότητα του κανονικού σύμπαντος. Ο κόσμος είναι δημιούργημα του Θεού, αυτός μόνο κατέχει τη θεία τέχνη άρα είναι ο θείος τεχνίτης, δημιουργός.
Από την άλλη πλευρά, εφόσον στον κόσμο υπάρχουν πράγματα τα οποία συγκριτικά είναι καλύτερα πρέπει να υπάρχει στο μεταξύ όλων αυτών κάτι που να είναι άριστο μεταξύ πάντων, ο Θεός. Αυτός προκαλεί την κίνηση του κόσμου χωρίς να κινείται ο ίδιος. Αυτή η κίνηση είναι ο θεός, η πρώτη ακίνητος αρχή κάθε κίνησης..
ΨΥΧΗ
Ακόμη ένα στοιχείο που μαρτυρεί την ενασχόληση του με τον εσωτερισμό, αποτελούν οι θεωρίες που ανέπτυξε για την ψυχή. Διακρίνει την ψυχή που είναι το είδος του σώματος ,δηλαδή ο τελικός του σκοπός Η Ψυχή είναι εντελέχεια, δηλαδή η αρχική τέλεια μορφή που χρησιμοποιεί το σώμα ως όργανό της.. Είναι ο πρωταρχικός αυτοσκοπός ενός οργανικού σώματος που έχει μέσα του δική του ζωή. Είναι ένα μέρος του σώματος αλλά δεν υπάρχει σε κάθε φυσικό σώμα. Υπάρχουν στο σύμπαν άψυχα και έμψυχα όντα, ενώ αποκλείει την ψυχή του κόσμου (ανιμισμός). Η διαφορά έγκειται στο ευ ζην.
Υπάρχουν 3 είδη ψυχής:
1. Θρεπτική:Κάτοχοι αυτής είναι τα Φυτά: Δίνει την δυνατότητα για την πραγματοποίηση της λειτουργίας της θρέψης, της αύξησης, της, ζωής .Αλλά δεν έχουν άλλη ψυχή – ζωή.
2. Αισθητική: Κάτοχοι της είναι τα ζώα: εμπεριέχει και τη θρεπτική. Είναι οι αισθήσεις, η φαντασία, η μνήμη. Εκδηλώνει ζωικά ένστικτα, πάθη.
3. Νοητική: Κάτοχοι της οι άνθρωποι: εμπεριέχει και τις δύο προηγούμενες. Είναι το λογικό και συνειδητό μέρος της ανθρώπινης ψυχής.
Η ψυχή συνδέει τις νοητικές και ψυχικές λειτουργίες με τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων. Είναι το μέρος του σώματος που ωθεί το σώμα να αποκτήσει ζωή. Ο νους μονάχα εισέρχεται από έξω, είναι το μόνο αθάνατο μέρος του ανθρώπου.
Υπάρχουν 2 είδη Νου:
1. Ποιητικός, ανώτατος θεός.
2. Παθητικός.
Ο νους είναι ελεύθερος από τα κατώτερα πάθη, την επίδραση σώματος και την αισθητική Ψυχή. Η ενέργειά του βρίσκεται στην καθαρή σκέψη, αφού υπάρχει διαίρεση και στον αισθητό κόσμο. Άρα και στην ανθρώπινη Ψυχή υπάρχουν 2 φύσεις:
1. Δημιουργική
2. Παθητική
Έργο κάθε πράγματος είναι ο σκοπός του. Το έργο της ψυχής είναι να δημιουργεί Ζωή και ότι η ζωή είναι εγρήγορση και δράση ενώ ο ύπνος αδράνεια.
Αφού έργο της ψυχής της και αρετής είναι η ενεργητικότητα έτσι και η ευδαιμονία είναι η ενέργεια της ψυχής. Η ευδαιμονία από την άλλη είναι το ύψιστο αγαθό. Αλλά τι είναι για τον άνθρωπο το αγαθό;
ΑΓΑΘΟ – ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ
Το ύψιστο αγαθό είναι η ευδαιμονία, δηλαδή η άσκηση της αρετής – το έργο, η ενεργητικότητα και όχι η απόλαυση. Αγαθός είναι αυτός που δύναται να εκπληρώσει το έργο για την πραγματοποίηση του οποίου προορίζεται. Όλα τα αγαθά έχουν σημασία μόνο εφόσον βοηθούν να εκδηλώνεται ανεμπόδιστα η δραστηριότητα της ψυχής. Αυτή η δραστηριότητα δημιουργεί συναισθηματική ευχαρίστηση δηλαδή ηδονή. Παρατηρούμε λοιπόν ότι το αριστοτελικό σύστημα δεν απορρίπτει την ηδονή αλλά την εξαρτά από την ενεργητικότητα. Άρα τα υλικά αγαθά έχουν ηθική αξία γιατί είναι προϋποθέσεις για την επίτευξη της ευδαιμονίας. Κριτήριο για την ενεργητικότητα είναι η αρετή. Άραγε όμως τι είναι η αρετή; Ο ορισμός που δίνει ο ίδιος είναι ο εξής: ‘’αρετή είναι η σταθερή ψυχική διάθεση που προέρχεται από προαίρεση, που κρατείται σε μια μεσότητα, που καθορίζεται από το λόγο’’. Η αρετή βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ελαττώματα:είναι το μέσο και κριτήριο της μεσότητας είναι η φρόνηση.
ΗΘΙΚΗ
Έδρα της ηθικής είναι η βούληση και γίνεται αρετή όταν αποκτά σταθερότητα και γίνει έξη. Υπάρχουν λοιπόν 2 ειδών αρετές: οι θεωρητικές και νοητικές. Οι θεωρητικές είναι η καθαρή νοητική ενέργεια και μαζί με τις πρακτικές αποτελούν στοιχεία ευδαιμονίας. Η τέλεια ευδαιμονία επιτυγχάνεται μέσω του θεωρητικού βίου, γιατί βοηθά τον άνθρωπο να καλλιεργεί το θείο στοιχείο που υπάρχει μέσα του και να εξομοιωθεί με αυτό. Ως απόρροια των παραπάνω θα κα ταλήξουμε στο ότι το να επιδιώκει κανείς την αθανασία του είναι το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.
AΛΧΗΜΕΙΑ
¨Ενας ακόμη τομέας της ανθρώπινης σκέψης, στον οποίο έθεσε βάσεις ο μεγάλος φιλόσοφος ήταν η αλχημεία. Ο Αριστοτέλης θεωρούσ
ε ότι αυτό που είναι πρωτογενές δεν μπορεί να είναι παρά μια ποιοτική εκδήλωση ,που εκ-φράζεται με δυαδικό –όχι- όμως υλικό τρόπο. Έτσι λοιπόν υπάρχουν δυο τέτοια ζεύγη: θερμό-ψυχρό και ξηρό-υγρό. Μ’ αυτόν τον δυαδικό συνδιασμό καθορίζονται τα τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία ως εξής:
ΦΩΤΙΑ= θερμό + ξηρό
ΑΕΡΑΣ= θερμό + υγρό
ΝΕΡΟ= υγρό +ψυχρό
ΓΗ =ψυχρό + ξηρό
Ο Αριστοτέλης τονίζει ότι οι διαφορές που υφίστανται τα διάφορα πράγματα οφείλονται στις αναλογίες των δυο ζευγών που αναφέραμε. Η Αριστοτελική αυτή θεώρηση είναι αποδεκτή και εφαρμόσιμη από τους Αλχημιστές .
Η έκθεση των παραπάνω πληροφοριών για τον Σταγειρίτη ( από τα Στάγειρα της Μακεδονίας) φιλόσοφο μας βοηθά να γνωρίσουμε κάπως καλύτερα την φιλοσοφική σκέψη στην αρχαία Ελλάδα. Η μελέτη του έργου του χωρίς χρωματιστά γυαλιά και παραμορφωτικούς καθρέφτες, μας προσφέρει την δυνατότητα να διαμορφώσουμε την δική μας άποψη για τον Αριστοτέλη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΛΕΞΙΚΟ ΗΛΙΟΥ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ:ΗΘΙΚΑ ΕΥΔΗΜΕΙΑ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ:ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ:ΜΙΚΡΑ ΦΥΣΙΚΑ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ:ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ:ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ
Πηγή: Νεα Ακρόπολη
