Wednesday 29 May 2013

Dion Fortune: η Ζωή και το Έργο της

“Πραγματική δεισιδαιμονία είναι να παραμένει κανείς προσκολλημένος στα σύμβολα και τυπικά μιας άλλης εποχής, έχοντας ξεχάσει την ουσία τους..”


Εισαγωγή

Η Violet Mary Firth Evans, γνωστότερη ως Dion Fortune γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1890 στο Bryn y Bia της Ουαλίας. Το ψευδώνυμό της το εμπνεύστηκε από ένα λατινικό ρητό που συνήθιζαν να λένε οι γονείς της, το Deo non fortuna, δηλαδή Θεός, όχι τύχη. Οι γονείς της ήταν ενημερωμένοι γύρω από αποκρυφιστικά ζητήματα, δεδομένου ότι ασκούσαν την πρακτική της πνευματικής θεραπείας (spiritual healing), που ήταν της μόδας εκείνο τον καιρό.

Η μικρή Dion, από την ηλικία των πέντε ετών, ισχυριζόταν ότι είχε οράματα από την Ατλαντίδα και αργότερα ανέπτυξε πλήρως τις ψυχικές της δυνάμεις.


Τα πρώτα της βήματα στον αποκρυφισμό

Το καλοκαίρι του 1911 οι γονείς της μικρής Dion την έγραψαν σε ένα Κολέγιο που ασχολούνταν με την κηπευτική, στο οποίο Διευθύντρια ήταν μια εξέχουσα προσωπικότητα, η γιατρός Lillias Hamilton. Λίγο καιρό αργότερα, η Dion έγινε μέλος του προσωπικού αλλά γρήγορα απογοητεύτηκε εξαιτίας ορισμένων ατασθαλιών στις οποίες εμπλεκόταν η Διευθύντρια, οπότε και αποφάσισε να φύγει. Ανακοινώνοντας την απόφασή της στη γιατρό, πάντα σύμφωνα με την ίδια τη Dion, δέχτηκε μια τρομακτική ψυχική επίθεση, κατά την οποία η γιατρός χρησιμοποιούσε τεχνικές yoga και υπνωτισμού. Το αποτέλεσμα ήταν η μικρή Dion να υποστεί ισχυρό νευρικό κλονισμό, ο οποίος διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια στα οποία η μικρή προσπάθησε να ανακτήσει τη σωματική και ψυχική της υγεία και για το σκοπό αυτό αποφάσισε να παρακολουθήσιε μαθήματα Ψυχολογίας και Ψυχανάλυσης στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου.

Συμπτωματικά και εξαιτίας ενός τυχαίου γεγονότος, ήρθε σε επαφή με τη Θεοσοφική Εταιρεία όπου, παρακολουθώντας κάποια διάλεξη, εντυπωσιάστηκε τόσο που αρχικά έγινε μέλος της Θεοσοφικής Εταιρείας και ταυτόχρονα πήρε μέρος στο Ναό του Άλφα και του Ωμέγα του Ερμητικού Τάγματος της Χρυσής Αυγής.

Μάλιστα, απασχολούνταν ταυτόχρονα στην επιστήμη της όσο και στα μαθήματα της Θεοσοφικής Εταιρείας και είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει στην πράξη τα αποτελέσματα του αποκρυφισμού, όπως αρχικά της διδάχτηκε από τον Moriarty καθώς και από τα γραπτά και τις διδασκαλίες της Annie Besant, η οποία ήταν Πρόεδρος της Θεοσοφικής Εταιρείας και είχε διατελέσει μαθήτρια της πασίγνωστης Έλενας Πέτροβνα Μπλαβάτσκυ. Εκείνη την περίοδο η Dion ήρθε σε επαφή με τη δοξασία ότι υπήρχαν πεφωτισμένοι Δάσκαλοι σε διαφορετικό επίπεδο από το υλικό, οι οποίοι παρακολουθούσαν την εξέλιξη της ανθρωπότητας και βοηθούσαν εκείνον που πραγματικά ήθελε να επεκτείνει τους ορίζοντές του ώστε να βοηθήσει τους συνανθρώπους του. Η Dion παθιάστηκε με αυτή την ιδέα και για πολύ καιρό επιθυμούσε να τους συναντήσει ώσπου κάποτε η επιθυμία της έγινε πραγματικότητα. Μέσα από ένα όραμα, είδε ότι βρισκόταν στα Ιμαλάια, όπου και δύο από αυτούς τους Δασκάλους της εμφανίστηκαν και την ενημέρωσαν ότι είχε γίνει δεκτή ως μαθήτρια.
Έτσι, το 1919, η Dion Fortune έγινε μαθήτρια του Theodore Moriarty, τον οποίο σεβόταν κι εκτιμούσε βαθύτατα. Εκείνο το διάστημα μάλιστα άλλαξε το βαπτιστικό της όνομα, χρησιμοποιώντας πλέον το Dion Fortune.


Τα επόμενα χρόνια

Σύντομα η Dion απογοητεύτηκε από το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής και τις πρακτικές του. Τώρα πλέον, όπως η ίδια έλεγε, το Τάγμα αποτελούνταν από χήρες και ηλικιωμένους που καβγάδιζαν. Ένιωσε ότι ασφυκτιούσε εκείνη που, περισσότερο από οτιδήποτε, ήθελε να διεισδύσει στα μυστήρια της Γνώσης. Έτσι, αποφάσισε να ιδρύσει το δικό της Τάγμα, το οποίο και ονόμασε Αδελφότητα του Εσωτερικού Φωτός. Το 1924 η Αδελφότητα απέκτησε τα δικά της γραφεία κοντά στο Glastonbury. Τρία χρόνια αργότερα η Dion παντρεύτηκε τον Δόκτωρ Thomas Penry Evans. Την ίδια χρονιά αντιμετώπισε δυσκολίες με το Τάγμα του Άλφα και του Ωμέγα της Χρυσής Αυγής, του οποίου διευθύντρια ήταν η χήρα του ιδρυτή του Τάγματος της Χρυσής Αυγής, Moina Mathers. Το πρόβλημα έγινε ακόμη χειρότερο όταν η Dion Fortune άρχισε να δημοσιεύει τα δικά της αποκρυφιστικά κείμενα. Η Mathers θεώρησε προσβολή να κοινοποιούνται οι μυστικοί συμβολισμοί και έτσι την απέβαλε από το Τάγμα, με τη δικαιολογία ότι δεν είχαν εμφανιστεί τα κατάλληλα σύμβολα στην αύρα της. Μια δικαιολογία που η Fortune δεν αποδέχτηκε ποτέ, ωστόσο το πρόβλημα λύθηκε, αφού τον επόμενο χρόνο η Moina Mathers άφησε αυτό τον κόσμο στην ηλικία των 63 ετών.

Το 1927 ήταν μια ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά για τη Dion Fortune. Η Αδελφότητα του Εσωτερικού Φωτός άρχισε να αναπτύσσεται και η ίδια ξεκίνησε να γράφει και να δημοσιεύει τα πασίγνωστα έργα της. Πασίγνωστη παραμένει η ιστορία σχετικά με την υλοποίηση μιας σκεπτομορφής από την ίδια. Οραματιζόταν τον Φενρίρ, ένα μυθικό τέρας με τη μορφή λύκου, όταν ξαφνικά ένας μεγάλος γκρίζος λύκος υλοποιήθηκε μπροστά της. Την περίοδο εκείνη ισχυρίζεται ότι δεν γνώριζε τον τρόπο με τον οποίο κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτευχθεί, ωστόσο κατάφερε να διαλύσει τη σκεπτομορφή, οραματιζόμενη ότι του στερούσε την ενέργεια διαμέσου ενός λώρου που τη σύνδεε μαζί του.


Το συγγραφικό της έργο και τα χαρακτηριστικά του

Μελετώντας κανείς τα κείμενα της Dion Fortune, δεν μπορεί να μην παρατηρήσει τη σαφήνεια και απλότητα του λόγου της, ικανότητες με τις οποίες καθιστά σαφείς και ευκολονόητες τις δυσκολότερες έννοιες του Εσωτερισμού, ακόμα και σε εκείνον που δεν έχει εντρυφήσει σε παρόμοια θέματα. Αυτό γίνεται εξαιρετικά προφανές στα μυθιστορηματικά της έργα αλλά και στις υπόλοιπες πραγματείες.

Η Dion Fortune πρωτίστως εξετάζει τον υλικό κόσμο αλλά και τα εσωτερικά πεδία με βάση τη λογική. Επιστήμονας η ίδια, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει όρους και ιδέες από τον Γιούνγκ και το Φρόυντ και, σε αντίθεση με ορισμένους άλλους, θεωρεί ότι η Επιστήμη είναι ένας δρόμος της Γνώσης αν και όχι ο μοναδικός ή ο πλέον αλάνθαστος.

Στα γραπτά της διαπιστώνει κανείς τη μετριοπάθεια και την έμπρακτη αποδοχή και κατανόηση, μαζί με άφθονα μυστικά και πρακτικές του Εσωτερισμού, τις οποίες η ίδια θεωρούσε ότι αναβίωνε με βάση τα αρχαία μυστήρια. Σκοπό της ζωής της, άλλωστε, είχε βάλει την αναβίωση της Μυστηριακής Παράδοσης της Δύσης, για την οποία έκανε μια σαφή διάκριση ανάμεσα στις Ανατολικές και Δυτικές πρακτικές, λέγοντας ότι ορισμένες από αυτές δεν ταίριαζαν στη Δυτική Παράδοση από πλευράς ιδιοσυγκρασίας των ανθρώπων και όχι από άποψης αποτελεσματικότητας ή ορθότητας. Παραδειγματικά σας αναφέρω ότι θεωρούσε πως ορισμένες από τις στάσεις Διαλογισμού (Ασάνα) που εφαρμόζονται στην Ανατολή, στη Δύση δεν είναι εφικτές.

Στο έργο της Η εκπαίδευση και το έργο ενός Μυημένου, αναφέρει πως οι δυο δρόμοι της Φώτισης είναι ο Μυστικισμός και ο Αποκρυφισμός, οι οποίοι έχουν τον ίδιο σκοπό αλλά διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης. Προειδοποιεί όμως ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι κατάλληλοι ή έτοιμη για τη μύηση στον ένα ή στον άλλο κλάδο κι εκείνοι που έχουν την ικανότητα να μυηθούν χρειάζεται να περάσουν από μια δύσκολη προετοιμασία τόσο στο πνευματικό όσο και στο σωματικό επίπεδο, πάντα κάτω από την καθοδήγηση ενός Δασκάλου. Η προετοιμασία αυτή περιλαμβάνει όχι μόνο το Διαλογισμό και παρόμοιες τεχνικές αλλά την κατάλληλη πνευματική και σωματική ετοιμασία, η οποία θα καλλιεργήσει τις πνευματικές και τις σωματικές του αρετές. Η διαδικασία αυτή μπορεί να διαρκέσει όχι απλά πολλά χρόνια αλλά ακόμη και πολλές διαφορετικές ζωές, μέσα από έναν κύκλο ούτε λίγο ούτε πολύ έως τριών ενσαρκώσεων. Στο σημαντικό της αυτό έργο η Dion, με τρόπο γεμάτο κατανόηση, καθοδηγεί σταθερά τον καθένα που επιχειρεί για πρώτη φορά το ταξίδι στα Εσωτερικά Πεδία. Δεν του κρύβει τις δυσκολίες που τον περιμένουν αλλά και δεν τον απογοητεύει.

Στο Ψυχική Αυτοάμυνα, ένα από τα γνωστότερά της έργα, πραγματεύεται την αρνητική χρήση της απόκρυφης δύναμης και, παραθέτει κι εξηγεί τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να προστατευθεί από τέτοιου είδους επιθέσεις. Όπως είπαμε και στην εισαγωγή, η ίδια είχε υποστεί μια τέτοια επίθεση πριν ασχοληθεί ενεργά με τον Εσωτερισμό.

Η Μυστική Καμπάλλα είναι ένα έργο της το οποίο επηρέασε σε αποφασιστικό βαθμό τον Εσωτερισμό και μέχρι και σήμερα αποτελεί σημαντικό βοήθημα για εκείνον που ενδιαφέρεται για τον αποκρυφισμό. Η Dion Fortune πίστευε ότι η Καμπάλλα και η χρήση της αποτελούσε σημαντικό Κλειδί στη Δυτική Μυστική Παράδοση. Όπως είχε γράψει νωρίτερα “Τα Δυτικά Εσωτερικά Συστήματα έχουν τις ρίζες τους σε τρεις κύριες πηγές: την Καβαλιστική, την Αιγυπτιακή και την Ελληνική (…) Καθένα από τα τρία αυτά μεγάλα συστήματα αναπτύχθηκε ανταποκρινόμενο στις ανάγκες κάποιας ιδιαίτερης φάσης της ανθρώπινης εξέλιξης (…) Το Ελληνικό σύστημα χαρακτηρίζεται από ένα Πάνθεο που ενσαρκώνει τις δυνάμεις της φύσης και είναι φιλοσοφικό σύστημα. Το Αιγυπτιακό χαρακτηρίζεται από θεούς που έχουν κεφάλια ζώων και παριστάνουν τις δυνάμεις εκείνες που έχουν εισδύσει στην ανθρώπινη συνείδηση και είναι μυητικό σύστημα. Το Καβαλιστικό χαρακτηρίζεται από την ολοκληρωτική απουσία Θεών, όντας αυστηρά μονοθεϊστικό και ουσιαστικά είναι ένα μαγικό σύστημα”.

Συνεχίζει λέγοντας πως τα τρία αυτά συστήματα της Δυτικής Παράδοσης επέδρασαν το ένα στο άλλο και δημιούργησαν παρακλάδια αλλά θεωρεί απαραίτητο να πηγαίνει κανείς πίσω στις πρωταρχικές πηγές. Δεν θεωρεί ότι αποκλείεται κανείς να περάσει στα Εσωτερικά Πεδία αν δεν στηριχθεί στις πρακτικές ενός από τα τρία συστήματα αλλά προειδοποιεί πως κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Αντίθετα, εκφράζει τη δυσπιστία της απέναντι σε τελετουργικά και πρακτικές που διδάσκουν ορισμένα Γριμόρια, έστω και αν μοιάζουν πολύ με τα ορθά τυπικά, γιατί λέει πως όλα αυτά γράφτηκαν από ημιμαθείς ή και τελείως αμαθείς και είναι δεδομένη η αποτυχία τους, πέραν ενός εντυπωσιασμού που είναι και το μοναδικό που μπορούν να προσφέρουν. Φυσικά τα σύμβολα έχουν ουσιαστική σημασία στον αποκρυφισμό αλλά χρειάζεται η βαθύτερη και ακριβής γνώση του τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν. Γιατί, όπως έλεγε και η ίδια, “Δεισιδαιμονία είναι να παραμένεις προσκολλημένος στα σύμβολα και τυπικά μιας περασμένης εποχής, έχοντας ξεχάσει την ουσία τους”.

Ένα από τα σπουδαιότερα αλλά και πλέον δυσνόητα έργα της, παραμένει το Κοσμικό Δόγμα στο οποίο πραγματεύεται τη Δημιουργία του Κόσμου από Εσωτερικής άποψης. Είναι ένα έργο που δεν χαρακτηρίζεται ως μαγικό κείμενο αλλά περισσότερο ως αποκαλυπτικό -φιλοσοφικό και είναι εξαιρετικά δυσνόητο, προορισμένο περισσότερο για μυημένους.

Στην Εσωτερική φιλοσοφία του Έρωτα και του Γάμου πραγματεύεται το ζήτημα του περίφημου Πνευματικού Γάμου ως ένωση αντιθέτων και μεγιστοποίηση του πνευματικού έργου, ξεκαθαρίζοντας επίσης ορισμένα τυπικά ταγμάτων, τα οποία απαιτούσαν την αγαμία των μελών τους ή κάποιων άλλων που διαστρέβλωναν την πραγματική του σημασία μέσα από οργιαστικές τελετουργίες.

Τα έργα της περιλαμβάνουν ακόμη την Εφαρμοσμένη Μαγεία, τις όψεις του αποκρυφισμού, τα εσωτερικά τάγματα και το έργο τους, τον πρακτικό αποκρυφισμό, τον υγιή αποκρυφισμό, το μέσα από τις πύλες του θανάτου, καθώς και μια σειρά από αποκρυφιστικά μυθιστορήματα όπως τη Σεληνιακή Μαγεία, τον δαιμονικό εραστή, τον τραγοπόδαρο θεό, την ιέρεια της θάλασσας και τον φτερωτό ταύρο.


Ο μαγικός πόλεμος και ο θάνατός της

Υπάρχει μια πολύ γνωστή ιστορία σχετικά με τη Dion Fortune. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, λέγεται ότι συγκέντρωσε μια μεγάλη ομάδα από αποκρυφιστές, προκειμένου με τη βοήθεια της μαγείας να βοηθήσει στο συμμαχικό έργο τη χώρα της ενάντια στους Γερμανούς που προέλαυναν. Αυτή η τεράστια εξάντληση που της προκάλεσε, λέγεται ότι οδήγησε στο θάνατό της το 1946 από λευχαιμία, ενώ η ίδια είχε προειδοποιήσει σχετικά με τις δυσμενείς επιπτώσεις που μπορεί να έχει στο ανθρώπινο σώμα η χρήση αυτών των δυνάμεων. Χρόνια νωρίτερα είχε πει ότι η είσοδος του Ανώτερου Εαυτού σε ένα ανθρώπινο σώμα μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του, όπως ένα στενό πουκάμισο σκίζεται όταν το φορέσει ένας ογκώδης άνθρωπος. Δεν γνωρίζουμε εάν ο μαγικός της πόλεμος είχε αποτέλεσμα, ωστόσο οι Γερμανοί ηττήθηκαν και δεν πάτησαν το πόδι τους στη Βρετανία…

Η Αδελφότητα του Εσωτερικού Φωτός που η ίδια ίδρυσε συνεχίζει να υπάρχει και να δραστηριοποιείται ακόμα, έχοντας ως ακρογωνιαίο λίθο τη διδασκαλία της, κατά την άποψή μου, μεγαλύτερης αποκρυφίστριας της Δυτικής παράδοσης.


Συγγραφέας: Μιχάλης Μώρος 
Πηγή: metafysiko.gr
Συνέχεια. . . »

Αναδρομή σε παλαιότερες ζωές

Ένας από τους σημαντικότερους λόγους που η έρευνα γύρω από το θάνατο έχει αντιμετωπισθεί με τόση προσοχή ανά τους αιώνες είναι ότι σχετίζεται με την εντονότερη ίσως φοβία του ανθρώπου ως προς την επιβίωση ή όχι της ανθρώπινης συνείδησης μετά το φυσικό θάνατο.


Κάπως έτσι, η οποιαδήποτε απόδειξη που θα δώσει απαντήσεις στο προαναφερθέν μυστήριο, θα αποτελέσει παράλληλα και τη σημαντικότερη ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και οι τρόποι έρευνας προς αναζήτηση αυτής ποικίλουν..


Το Φαινόμενο και οι Προσεγγίσεις του

Ένας εξ αυτών είναι και οι Μνήμες Παλαιότερων Ζωών(ΜΠΖ), ένα φαινόμενο που έχει απασχολήσει την ανθρώπινη κοινωνία για πολλούς αιώνες και έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών ακαδημαϊκών μελετών. Οι εν λόγω έρευνες εστιάζουν κυρίως στην καταγραφή και ανάλυση μαρτυριών από ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι φέρουν μνήμες από παλαιότερες ζωές, καθώς και ατόμων του συγγενικού τους περιβάλλοντος.

Το ερευνητικό αυτό πεδίο χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες και αντιμετωπίζονται με τελείως διαφορετικό τρόπο: α) στην πρώτη ανήκουν όλοι οι ψυχίατροι και λοιποί φυσικοί επιστήμονες που μελετούν υποτιθέμενες μνήμες μικρών παιδιών από παλαιότερες ζωές, καθώς και γενετήσια σημάδια που τα τελευταία φέρουν στο σώμα τους, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα τους σε ακαδημαϊκά περιοδικά, β) και στη δεύτερη όλοι οι αυτό-χριζόμενοι (δίχως αρνητική χροιά) θεραπευτές που μέσω ύπνωσης προτρέπουν τους ασθενείς τους να θυμηθούν παλαιότερες ζωές (Αναδρομή σε Παλαιότερες Ζωές – ΑΠΖ).


Το Μυστήριο των Μετενσαρκωμένων Παιδιών

Η πρώτη -ακαδημαϊκή- προσέγγιση αφορά ένα πολύ συγκεκριμένο και παγκόσμιο φαινόμενο: παιδιά μικρής ηλικίας (από 2 έως 8 ετών) αρχίσουν απότομα και αυθόρμητα σε κάποιο σημείο της ζωής τους να υποστηρίζουν ότι θυμούνται κάποια παλαιότερη ζωή, μιλώντας παράλληλα για γεγονότα και ανθρώπους που γνώριζαν κατά τη διάρκεια της.

Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, οι υποτιθέμενες αυτές μνήμες μοιάζουν να επαληθεύονται ιστορικά, μιας και τα όσα γεγονότα και πρόσωπα περιγράφονται ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με υπαρκτά γεγονότα και ανθρώπους παλαιότερων αιώνων. Το γεγονός αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία αν αναλογιστούμε ότι οι περιγραφές δίνονται από παιδιά μικρής ηλικίας, τα οποία και είναι αδύνατο να έχουν αποκτήσει τέτοια γνώση μέσω κάποιας συμβατικής μεθόδου (μέσω π.χ. ιστορικής μελέτης, κ.α.).

Μάλιστα, σε περίπτωση που κάποιο περιστατικό περιέλθει εν τη γενέση του στην προσοχή ενός σχετικού επιστήμονα (όπως έγινε αρκετές φορές στο παρελθόν), τότε δύναται να ακολουθηθεί συγκεκριμένη ερευνητική μεθοδολογία (συνεντεύξεις με το παιδί, συγγενικά άτομα, κ.λπ.) που επιτρέπει να εξαχθούν αντικειμενικά συμπεράσματα, τα οποία με τη σειρά τους αυξάνουν την επιστημονική αξιοπιστία της εκάστοτε έρευνας.


Μία Τυπική Περίπτωση..

Σήμερα πλέον υπάρχουν χιλιάδες καταγεγραμμένες περιπτώσεις από όλη την υφήλιο, η ανάλυση των οποίων έχει οδηγήσει πλήθος ερευνητών σε συμπεράσματα ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά μίας τυπικής περίπτωσης μετενσαρκωμένου παιδιού.

Όπως αναφέρει ο παιδοψυχίατρος Jim Β. Tucker σε μία από τις σημαντικότερες μελέτες του χώρου, τα παιδιά που έχουν σχετικές μνήμες αρχίζουν να μιλάνε γι’ αυτές συνήθως στην ηλικία των 3 και γύρω στα 7 (παράλληλα με την έναρξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης) μοιάζουν σταδιακά να τις ξεχνάνε (Tucker, 2005).

Το παιδί ξεκινάει αυθόρμητα να κάνει δηλώσεις για μία παλαιότερη ζωή του, δίνοντας πληροφορίες για κάποιο υπαρκτό πρόσωπο που πέθανε πριν τη γέννηση του και που ουδεμία σχέση είχε με το περιβάλλον του, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι αποτελεί τη μετενσάρκωση του νεκρού. Κάπως έτσι, βγαίνει το «λογικό» συμπέρασμα ότι απέκτησε τις παραπάνω πληροφορίες με κάποιο μη φυσικό τρόπο. Επιπλέον, οι σχετικές δηλώσεις του παιδιού συνοδεύονται από ανάλογες συναισθηματικές εκδηλώσεις, ενώ υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου γενετήσια σημάδια πάνω στο σώμα του ταυτίζονται πλήρως με αντίστοιχα του νεκρού ή σχετίζονται με τον τρόπο που αυτός πέθανε (μέσω μελέτης ιατρικών αρχείων)!


.. και η Παγκοσμιότητα του Φαινομένου

Ανάλογες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί σε πλήθος διαφορετικών χωρών με τελείως διαφορετικές κουλτούρες, με αποτέλεσμα να μπορούμε με βεβαιότητα σήμερα να πούμε ότι δεν σχετίζονται με κάποιο θρησκευτικό ή φιλοσοφικό υπόβαθρο.

Όπως αναφέρει και ο ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου της Virginia Ian Stevenson, υπεύθυνος του Division for Perceptual Studies του Τμήματος Ψυχιατρικής και ο σημαντικότερος σύγχρονος επιστήμονας που ασχολήθηκε με το φαινόμενο: «Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις μετενσάρκωσης από όλο τον κόσμο, μερικές εκ των οποίων είναι πολύ “δυνατές”. [...] Για παράδειγμα η περίπτωση του Jagdish Chandra και του Bishan Chand από την Ινδία, του Kumkum Verma από το Bihar, του Imad Elawar από το Λίβανο, ενός άνδρα από τη φυλή Tlingit στην Αλάσκα, κ.λπ.» (Rawat, 1995)

Το ίδιο συχνές είναι οι αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ευρώπη, όπως για παράδειγμα οι περιπτώσεις από την Ολλανδία που κατέγραψε ο Titus Rivas σε σχετικό paper του στο Journal of Scientific Exploration, μία εκ των οποίων αφορούσε ένα κοριτσάκι 7 ετών (το 2001-2) από το Molenhoek που υποστήριζε ότι στην προηγούμενη ζωής του ήταν άνδρας, ναύτης στο επάγγελμα, δίνοντας παράλληλα πολλές πληροφορίες για τα ταξίδια του! (Rivas, 2003)

Παρομοίως, χιλιάδες αντίστοιχες περιπτώσεις κυρίως από τις ΗΠΑ, την υπόλοιπη Αμερική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή έχουν καταγραφεί και μελετηθεί από το Πανεπιστήμιο της Virginia, από τον Ian Stevenson και τους διαδόχους του Dr. Bruce Greyson και Dr. J. Β. Tucker (που εστίασε στις περιπτώσεις της Βόρειας Αμερικής).


Έρευνες του Πανεπιστημίου της Virginia

Φυσικό επακόλουθο ήταν λοιπόν να ασχοληθεί η ακαδημαϊκή κοινότητα με το φαινόμενο, με επιστήμονες να πραγματοποιούν μελέτες σε αρκετές χώρες παγκοσμίως, όπως π.χ. στην Ινδία και την Ολλανδία.

Η σημαντικότερη όμως και πιο μαζική σχετική ενασχόληση είναι δίχως αμφιβολία αυτή του τμήματος Perceptual Studies του Πανεπιστημίου της Virginia, με περισσότερες από 3.000 καταγεγραμμένες περιπτώσεις και ηγέτη επί αρκετές δεκαετίες τον ψυχίατρο I. Stevenson.

Σήμερα, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του χώρου, με πλήθος σχετικών βιβλίων και επιστημονικών άρθρων σε ακαδημαϊκά περιοδικά. Αφιέρωσε περισσότερα από 40 χρόνια της ζωής του στην καταγραφή και μελέτη αντίστοιχων περιπτώσεων παιδιών, καταγράφοντας με μεθοδικότητα τις δηλώσεις τους και προσπαθώντας στη συνέχεια να αναγνωρίσει τα νεκρά άτομα στα οποία αναφερόντουσαν, συγκρίνοντας τες με γεγονότα της ζωής των νεκρών. Τα αποτελέσματα του ήταν άκρως εντυπωσιακά..

Για παράδειγμα, μία εκ των περιπτώσεων που μελέτησε αφορά ένα παιδί από το Beirut που υποστήριζε ότι είχε μνήμες από την προηγούμενη ζωή του, κατά την οποία ήταν μηχανικός και πέθανε 25 ετών από χτύπημα διερχόμενου αυτοκινήτου. Μεταξύ άλλων, έδωσε το πλήρες όνομα του οδηγού που τον σκότωσε, το ακριβές σημείο του ατυχήματος, τα ονόματα της αδερφής, των γονιών και των ξαδέλφων του θύματος, καθώς και ονόματα κάποιων ατόμων με τα οποία συνήθιζε ο νεκρός να πηγαίνει για κυνήγι. Μετά από σχετική έρευνα, ο I. Stevenson ταύτισε όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία με έναν άνδρα που έχασε τη ζωή του 7 χρόνια προτού γεννηθεί το παιδί και ο οποίος δεν είχε κανενός είδους επικοινωνία με την οικογένεια του αγοριού.

Το 1986, σε σχετική συνέντευξη του στον συνάδελφο του Dr. R. S. Rawat, ο I. Stevenson δήλωσε: «Τα συμπεράσματα μου έως τώρα είναι τα εξής: η μετενσάρκωση δεν είναι η μοναδική εξήγηση για αυτές τις περιπτώσεις [αναφέρεται στο αρχείο του Πανεπιστημίου της Virginia], αλλά σίγουρα αποτελεί μακρά την καλύτερη δυνατή εξήγηση για τις πιο εντυπωσιακές εξ αυτών» (Rawat, 1995).
Τελικά, πέθανε από πνευμονία στις 8 Φεβρουαρίου του 2007, σε ηλικία 88 ετών, στο Westminster-Canterbury των ΗΠΑ.


Η Αυθεντία και οι Σκεπτικιστές

Ο ίδιος πάντως απέφευγε να κάνει υποθέσεις και να αναπτύσσει θεωρίες στις έρευνες του περί μετενσάρκωσης. Μάλιστα, σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιούσε τη λέξη ψυχή, προτιμώντας την πιο ουδέτερη προσωπικότητα, ενώ πάντα έλεγε ότι: «οι έρευνες μου δεν αποδεικνύουν την ύπαρξη της μετενσάρκωσης, απλώς την επιτρέπουν».

Στο περιοδικό Journal of Nervous and Mental diseases (που αφιέρωσε ολόκληρο τεύχος στο έργο του), ο επιμελητής της έκδοσης τον χαρακτήρισε ως «έναν μεθοδικό, ιδιαίτερα προσεκτικό και καχύποπτο ερευνητή[...] Είτε [με τα όσα υποστήριζε] έκανε ένα κολοσσιαίο λάθος είτε θα μείνει γνωστός στην ιστορία ως ο Γαλιλαίος του 20ου αιώνα!» (Shroder, 2007)

Από την άλλη, η στάση των σκεπτικιστών ήταν πάντα αρνητική προς κάθε είδους μη συμβατική έρευνα πάνω στις ψυχικές έρευνες και το θάνατο. Στην περίπτωση των μνημών από παλαιότερες ζωές, η άποψη τους ήταν εξίσου αφοριστική. Όπως όμως αναφέρει – και με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο- ο φιλόσοφος Robert Almeder του Georgia State University της Atlanta που επίσης ασχολήθηκε με το φαινόμενο: «η γενικότερη στάση των σκεπτικιστών μπορεί να περιληφθεί στην εξής απλή φράση: “από όσο ξέρουμε κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να είναι πραγματικό, οπότε δεν είναι πραγματικό”!»

Πάντως, ο γνωστότερος σήμερα σκεπτικιστής επιστήμονας, ο αστροφυσικός Carl Sagan, έχει δηλώσει ότι: «Υπάρχουν τρία πεδία της παραψυχολογίας που, κατά τη γνώμη μου, χρίζουν σοβαρής μελέτης: [το τρίτο αφορά] περιπτώσεις παιδιών μικρής ηλικίας που αναφέρουν λεπτομέρειες από παλαιότερες ζωές τους, οι οποίες μετά από σχετικό έλεγχο επαληθεύονται ως προς την ορθότητα τους και που τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να έχουν με κανέναν άλλο τρόπο εκτός της μετενσάρκωσης.

Αναφέρω τα παραπάνω [...] ως παραδείγματα περιπτώσεων που δύναται να είναι πραγματικές» (Sagan, 1996).


Αναδρομή σε Παλαιότερες Ζωές μέσω Υπνωτισμού

Όπως ήδη αναφέραμε, πέρα της επιστημονικής προσέγγισης υπάρχει και αυτή των θεραπευτών/ υπνωτιστών που παρά την επιστημονική αδυναμία των πειραμάτων τους συχνά παρουσιάζουν σημαντικές -και αδιαμφισβήτητες- αποδείξεις ύπαρξης του φαινομένου.

Η πειραματική μέθοδος στην προκειμένη περίπτωση έχει ως εξής: ο ερευνητής ωθεί το υποκείμενο σε κατάσταση ύπνωσης, όπου και το προτρέπει να ανασύρει μνήμες από παλαιότερες ζωές. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της εν λόγω προσέγγισης είναι ότι σχεδόν καθένας μας μπορεί να παρουσιάσει μνήμες από παλαιότερες ζωές και όχι μόνο παιδιά μικρής ηλικίας, ενώ το μεγαλύτερο μειονέκτημα είναι ότι γίνεται μέσω ύπνωσης που όπως έχει αποδειχθεί παράγει συχνά λανθασμένες μνήμες (false memories).

Μία σημαντική προσωπικότητα/ ερευνητής της εν λόγω προσέγγισης, η έρευνα του οποίου έχει παρουσιάσει πλήθος σημαντικών αποδεικτικών στοιχείων, είναι ο ψυχοθεραπευτής Peter Ramster με πολλές επιτυχείς θεραπείες στο βιογραφικό του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν 4 εξ αυτών που αφορούν αντίστοιχα 4 νοικοκυρές από την Αυστραλία, οι οποίες κατά τη διάρκεια ύπνωσης υποστήριξαν ότι μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα έζησαν σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, δίνοντας πάρα πολλές λεπτομέρειες για ονόματα και τοποθεσίες, αν και ποτέ δεν είχαν ταξιδέψει εκτός Αυστραλίας.

Εν έτη 1983, ο P. Ramster και τοπικοί ιστορικοί της δυτικής Ευρώπης μελέτησαν ιστορικά αρχεία ανακαλύπτοντας ότι τα ονόματα που δόθηκαν ήταν όντως υπαρκτών προσώπων. Επιπλέον, ονομασίες χωριών που αναφέρθηκαν από τις 4 γυναίκες εντοπίστηκαν πάνω σε παλιούς χάρτες, αν και πολλά εξ αυτών δεν υπήρχαν πλέον ώστε με κάποιον τρόπο να τα γνωρίζουν οι εν λόγω γυναίκες!

Παρά το σημαντικό έργο του P. Ramster, οι έρευνες του έχουν αγνοηθεί επανειλημμένως από σύσσωμη την ακαδημαϊκή κοινότητα, ακόμα και από τον I. Stevenson.


Είναι η ΑΠΖ Αποτέλεσμα Υποβολής;

Σήμερα, η διαδικασία της ΑΠΖ χαίρει μεγάλης προσοχής, εξαιτίας κυρίως του εντυπωσιακού βιογραφικού στις κλασσικές επιστήμες μερικών εκ των υποστηρικτών της, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Brian L. Weiss, απόφοιτο του Πανεπιστημίου της Columbia και της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Yale, καθώς και Ομότιμο Πρόεδρο της Ψυχιατρικής στο Ιατρικό Κέντρο Mount Sinai του Miami.

Από την άλλη όμως, αμφισβητείται έντονα ως μέθοδος. Όχι το γεγονός ότι πάρα πολλοί ασθενείς υποστηρίζουν ότι ανακαλούν μνήμες από παλαιότερες ζωές (άλλωστε υπάρχουν χιλιάδες σχετικές μαρτυρίες), αλλά το κατά πόσο αυτές προέρχονται όντως από παλαιότερες ζωές και δεν αποτελούν λανθασμένες μνήμες προερχόμενες από εμπειρίες της τωρινής ζωής ή τη φαντασία ή τη συνειδητή ή ασυνείδητη καθοδήγηση του υπνωτιστή.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σχετικό πείραμα πραγματοποίησε ο ψυχολόγος R. Baker, πρώην πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιου του Kentucky, τα αποτελέσματα του οποίου δίνουν κάποιες αρκετά ασφαλείς απαντήσεις σχετικά με την αξιοπιστία της ΑΠΖ. Σ’ αυτό συμμετείχαν 60 φοιτητές του, οι οποίοι χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες.

Οι φοιτητές της πρώτης ενημερώθηκαν ότι θα συμμετάσχουν σε μια «νέα καταπληκτική μέθοδο θεραπείας» μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η ανάκληση παλαιότερων ζωών, με αποτέλεσμα το 85% των συμμετεχόντων να δηλώσουν ότι όντως ανακάλεσαν σχετικές μνήμες! Η δεύτερη ομάδα ενημερώθηκε ότι θα συμμετάσχει σε μία θεραπεία που ακόμα βρίσκεται υπό εξέταση σχετικά με το αν μπορεί ή όχι να επιτύχει ανάκληση παλαιότερων ζωών, σημειώνοντας 60% επιτυχία. Τέλος, ο R. Baker ενημέρωσε τους φοιτητές της τρίτης ομάδας ότι θα συμμετάσχουν σε μία θεραπεία που «προσωπικά θεωρώ τρελή και αστήριχτη, μιας και οι φυσιολογικοί άνθρωποι δεν έχουν εμπειρίες από παλαιότερες ζωές». Κάπως έτσι, μόλις ένα 10% δήλωσε ότι ανακάλεσε ανάλογες μνήμες!

Τι σημαίνει κάτι τέτοιο σύμφωνα με τον Baker; Ότι η επιτυχημένη ή όχι ανάκληση μνημών παλαιότερων ζωών εξαρτάται κυρίως από τις προσδοκίες του εκάστοτε ανθρώπου, κατά πόσο δηλαδή πιστεύει ή όχι ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό, κάτι που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τη στάση του ίδιου του θεραπευτή (Baker, 1987).


Έρευνα Vs Πίστη

Επομένως, τι ακριβώς συμβαίνει με το εν λόγω φαινόμενο; Δύναται ένας άνθρωπος να φέρει μνήμες από παλαιότερες ζωές; Και αν ναι, μπορεί να τις ανακαλέσει κατά βούληση;

Ανατρέχοντας στα παραπάνω στοιχεία, πιστεύω ακράδαντα ότι το φαινόμενο πρέπει πρώτα να διαχωριστεί στις δύο κατηγορίες/ προσεγγίσεις που αναφέραμε στην αρχή της παρούσας μελέτης και έπειτα να αξιολογηθεί. Στη μεν πρώτη υπάρχει πλήθος στοιχείων ώστε να στηρίξετε τα όποια συμπεράσματα σας. Στη δε δεύτερη όμως βλέπουμε ότι είναι κυρίως θέμα πίστης, μιας και υπάρχει σαφής έλλειψη αντικειμενικών στοιχείων. Εξαιτίας όμως αυτού ακριβώς του γεγονότος ο κίνδυνος υποβολής είναι πραγματικά μεγάλος, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε προσπάθεια αναδρομής σε παλαιότερες ζωές μέσω ύπνωσης να ωθεί τον άνθρωπο στα όρια της φαντασίας.



Συγγραφέας: Νικόλαος Κουμαρτζής 
Πηγή: metafysiko.gr
Συνέχεια. . . »

Μάγισσες στον ελληνορωμαϊκό κόσμο

Η έρευνα στις παραδοσιακές μορφές της μάγισσας στη Μεσόγειο -στον ελληνορωμαϊκό κόσμο με άλλα λόγια- αποκαλύπτει τα στερεότυπα των γυναικών που άσκησαν τη μαγεία και τη γοητεία, καθώς και ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Σε αυτές τις μάγισσες δεν υπάρχουν βέβαια πεντάγραμμα ή μεγάλες τελετουργίες. Η προστάτιδα θεότητα των μαγισσών ήταν η Εκάτη και η μαγεία ήταν επικεντρωμένη στη συγκέντρωση της δύναμης, δηλαδή υπό μια κοσμική έννοια στον έλεγχο του φύλου, τη γονιμότητα, τη ζωή και τον θάνατο, τη θεραπευτική και τη βλαπτική ιατρική, παρά σε οποιοδήποτε είδους θρησκευτικές δραστηριότητας. Αυτές οι αρχαίες μάγισσες ήταν αρκετά διαφορετικές από τις σύγχρονες μιμήσεις τους και τα στερεότυπα της δύναμής τους άλλαξαν σημαντικά κατά τη μετάβαση από τον ελληνικό στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. 



Κατάδεσμοι - καταπασσαλεύσεις

Ο πρωτόγονος άνθρωπος που πίστευε στη δύναμη της «συμπαθητικής μαγείας» και προσπαθούσε να γονιμοποιήσει τη γη, θάβοντας σύμβολα γονιμότητας, χρησιμοποιούσε ανάλογα σύμβολα για να εξαναγκάσει τα άλλα μέλη της κοινότητας σε δράση προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Οι καταπασσαλεύσεις[1] ή οι κατάδεσμοι[2], οι μαγικοί πάπυροι στην Αίγυπτο και την Ελλάδα ή οι ρωμαϊκοί defixiones, είναι τα μέσα για την άσκηση αυτού του είδους της μαγείας μέσω της κατάρας. Οι καταπασσαλεύσεις είναι ομοιώματα του θύματος κατασκευασμένα από κερί, από μόλυβι ή κάποιο άλλο υλικό. Αυτά τα ομοιώματα οι μάγισσες ή οι μάγοι τα έδεναν με δεσμά και τα τρυπούσαν με αιχμηρά αντικείμενα, όπου επιθυμούσαν να προξενήσουν κάποια βλάβη και τα έχωναν σε τάφους ή τα βύθιζαν σε πηγές[3]. 

Ένα τέτοιο συγκεκριμένο ομοίωμα, που ανακαλύφθηκε σε αττικό τάφο και μελέτησε ο R. Wunsch αποδίδεται στον 3ο περίπου Π.Κ.Ε. αι., έχει 6 εκ. ύψος ως τα γόνατα και είναι κατασκευασμένο από μόλυβδο. Είναι αποκεφαλισμένο, η στάση του είναι γονατιστή, ενώ τα χέρια και τα πόδια είναι δεμένα πίσω με ισχυρά μολύβδινα δεσμά. Δεσμά φαίνονται και στο άνω τμήμα του κορμού, ενώ δύο σιδερένια καρφιά είναι μπηγμένα στο στήθος και την κοιλιά[4].

Από το ίδιο υλικό, το μολύβι, κατασκευάζονταν και οι κατάδεσμοι. Οι κατάδεσμοι, που εκτείνονται σε μια χιλιετία, από το 500 Π.Κ.Ε. έως το 500 Κ.Ε. περίπου[5] και φαίνεται πως είχαν ευρύτατη λαϊκή απήχηση, ήταν πλάκες μεταλλικές, χαραγμένες με μαγικούς χαρακτήρες και κατάρες. Θάβονταν, επίσης, σε τάφους, έτσι ώστε να μην είναι δυνατή η ανακάλυψη ή η καταστροφή τους και συνεπώς να εκτείνεται απεριόριστα η διαιώνιση της γοητείας και του προτιθέμενου κακού. 

Ο αρχαιότερος πιθανώς κατάδεσμος ανακαλύφθηκε στη Σικελία και χρονολογήθηκε στα τέλη του 6ου Π.Κ.Ε.αιώνα. Αρκετοί, επίσης, έχουν αποκαλυφθεί σε ανασκαφές της Αττικής, που χρονολογήθηκαν στα μέσα του 5ου Π.Κ.Ε. αιώνα, ενώ η παρουσία τους γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στον 4ο και τον 3ο Π.Κ.Ε. αιώνα. 

Ανάλογα με το ζητούμενο αποτέλεσμα, οι κατάδεσμοι στόχευαν στην ερωτική έλξη ή αντίστροφα στην ερωτική απομόνωση του αντιπάλου, στην αποτυχία του σε θέματα προσωπικής ευημερίας και εργασίας, στη φίμωση της γλώσσας του, στην αποτυχία αντιδίκων στο δικαστήριο, στην παράλυση του νου και της γλώσσας κατά τη διάρκεια της δίκης. Οι πρωιμότεροι είναι στραμμένοι προς την κατεύθυνση των δικαιϊκών πρακτικών, ενώ οι μεταγενέστεροι εντοπίζονται σε ερωτικά και αθλητικά θέματα. Σε αρκετές περιπτώσεις γινόταν ευρεία χρήση των κατάδεσμων για νίκη σε αρματοδρομίες[6]. 

Βέβαια, η επιγραφή από μόνη της δεν είχε την ιδιαίτερη μαγική δύναμη, που συμπληρωνόταν με τις «γοητείες», επικλήσεις που ψάλλονταν στους τάφους προς τους νεκρούς ή τους χθόνιους δαίμονες. Σε αυτή την ιδιαίτερη μεταγλώσσα έχουν μεγάλη δύναμη τα ονόματα θεοτήτων που προαναφέραμε, όπως η Εκάτη, σύμβολο της σκοτεινής σελήνης, ο Ερμής, η Περσεφόνη, η Δήμητρα, η Κόρη, η επίσης σεληνιακή Άρτεμις[7] και άλλες υποχθόνιες θεότητες ή δαιμονικά όντα, όπως οι Ερινύες ή οι νεκυο-δαίμονες του Κάτω Κόσμου. 


Έρως και Φιλία

Οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν μεταξύ του έρωτα και της αγάπης ή φιλίας. Ενώ είναι εύκολο να γίνει κατανοητή η αγάπη ως ψυχική διάθεση που κατευθύνεται προς τους φίλους, την οικογένεια, ή τα ζώα, τη χρησιμοποιούμε σήμερα για να περιγράψουμε και τα συναισθήματα αμοιβαίας αγάπης που αισθανόμαστε προς τους συντρόφους μας. Η αγάπη ή η φιλία των Ελλήνων περιελάμβανε επίσης το σεξουαλικό πάθος σύμφωνα με τον Christopher A. Faraone του πανεπιστημίου του Chicago[8]. Ο έρωτας, όμως, ήταν ένα νέο, αποπροσανατολιστικό κι επιθετικό πάθος, αντιληπτό ως επίθεση μιας ανεπιθύμητης σφοδρής επιθυμίας, που απεικονιζόταν μάλιστα από το βέλος που τόξευε ο φτερωτός θεός. 

Όταν μιλάμε για βλαπτική μαγεία, εννοούμε ξόρκια και μαγικές πρακτικές σχεδιασμένες για να βλάψουν ή να δεσμεύσουν. Με τον όρο αγαθοεργός μαγεία, εννούμε τις γοητείες εκείνες ή τα βοτάνια που έχουν ως στόχο τους τη θεραπεία και συνδέονται συχνά με θεραπευτικά βότανα και άλλες μη παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές. Στη βάση των παραπάνω, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τόσο τη βλαπτική, όσο και την αγαθοεργό μαγεία ως όπλο στην ερωτική τους δραστηριότητα. Οι κατάδεσμοι και οι καταπασσαλεύσεις, ήταν τα συνήθη εργαλεία τους, σε ό,τι αφορά στη βλαπτική μαγεία. Ο γόητας αυτής της επιθετικής μαγείας επικαλείτο τις δυνάμεις και κάρφωνε ή έκαιγε το ομοίωμα προσπαθώντας να επηρεάσει το άτομο που αντιπροσώπευε. Η πρόθεση ήταν να υποστεί ο άνδρας ή η γυναίκα που αντιπροσώπευε το ομοίωμα τους πόνους της λαγνείας σε τέτοιο βαθμό που να εγκαταλείψει την οικογένεια του ή της. Ο γόητας-μάγος επικαλείτο τον Έρωτα, τον Πάνα, την Εκάτη, ή την Αφροδίτη. Εκείνοι που ασκούσαν την αγαθοεργό μαγεία χρησιμοποιούσαν βότανα για να ωθήσουν τον άπιστο εραστή να επιστρέψει ή να αποκαταστήσουν την αρμονία μιας δυσλειτουργικής σχέσης. Σε αυτή την περίπτωση επικαλούνταν τη Σελήνη, τον Ήλιο ή την Αφροδίτη. Και οι δύο τύποι ερωτικής μαγείας περιελάμβαναν συνήθως ξόρκια ή επικλήσεις, αλλά ο πρώτος συνδέεται στενότερα με τους κατάδεσμους. Η διαφορά μεταξύ αυτών των δύο τύπων μαγείας είναι βασισμένη στη διαφορά μεταξύ των δύο τύπων αγάπης, του έρωτα και της φιλίας. 

Ο Faraone διακρίνει αυτούς τους δύο τύπους αγάπης και τη μαγεία που χρησιμοποιούν και θεωρεί ότι είναι βασισμένη στη διάκριση του γένους. Οι άνδρες χρησιμοποιούσαν ξόρκια βασισμένα στην αγωγή του έρωτος [άγω=οδηγώ] προορισμένα να ελκύσουν τις γυναίκες προς το μέρος τους. Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν τα ξόρκια της φιλίας. Οι άνδρες χρησιμοποιούσαν τα ξόρκια για να κάνουν τις γυναίκες να φλέγονται από πάθος, ενώ οι γυναίκες ως αφροδισιακά. Οι άνδρες έδεναν τα ομοιώματα και τα βασάνιζαν. Χρησιμοποιούσαν επικλήσεις, βασανισμένα ζώα, φωτιά και μήλα. Οι γυναίκες εμπότιζαν με έλαια τα ρούχα των συντρόφων τους ή έριχναν ειδικά βότανα στην τροφή. Χρησιμοποιούσαν επίσης επικλήσεις, κόμβους, και ερωτικά φίλτρα. 

Ωστόσο, τούτη, η διάκριση με βάση το γένος δεν είναι απόλυτη. Κλασικό θέμα για την αρχαία μαγεία είναι φυσικά το δεύτερο ειδύλλιο του Θεόκριτου[9], όπου η Σιμαίθα η μάγισσα, προκειμένου να φέρει πίσω τον Μύνδιο Δέλφη που την εγκατέλειψε, ετοιμάζει τα μαγικά της φίλτρα δίπλα στη θάλασσα. Επικαλείται το Μαγικό Πτηνό ως ενδιάμεσο αγγελιαφόρο και την Αρτέμιδα, αυτή που δύναται να σείσει τις κολώνες του Aδη, τονίζοντας έτσι την υποχθόνια δύναμή της.

Ενώ τα ξόρκια της αγωγής μοιάζουν με πρακτικές βλαπτικής μαγείας, αυτό δε σημαίνει ότι σημαίνει ότι οι πρακτικές της φιλίας δεν μπορούσαν να είναι θανατηφόρες. Όταν η Διηάνειρα χρησιμοποίησε την αλοιφή του κένταυρου στο ένδυμα του Ηρακλή, στην πραγματικότητα ασκούσε μια πρακτική της φιλίας, ώστε να αποτρέψει τον Ηρακλή να την εγκαταλείψει για τη νέα του ερωμένη, την Ιόλη[12]. Το τέχνασμά της αποδείχθηκε μοιραίο. Οι αρχαίοι Έλληνες δε διέκριναν τη μαγεία από την ιατρική, όπως σήμερα. Η ανάγκη για ερωτική μαγεία (αγωγή ή φιλία) είχε επεκταθεί από καιρό στην οικιακή ζωή, όπου η σύζυγος κάποιου ανίκανου άνδρα -ή και ο ίδιος ο άνδρας- μπορούσε να επικαλεσθεί τη μαγεία της φιλίας. Βέβαια τέτοιου είδους «θαυματουργές» θεραπείες δεν απέχουν και πολύ από τη σύγχρονη πραγματικότητα, με όλα αυτά τα «ερωτογόνα» φάρμακα που εξωθούν όλα τα υπόγεια ρεύματα του ερωτισμού στις κοινωνίες του 21ου αι. 


Φιλολογικές μαρτυρίες

Τα αρχαία ελληνικά έπη, όπως η Οδύσσεια και η Αργοναυτική εκστρατεία, μιλούν για ήρωες που αναζητούν θρυλικές μάγισσες και τη μαγική δύναμή τους χάριν της βασιλικής διαδοχής και της τέλεσης των άθλων τους. Οι μάγισσες κατείχαν τους κεντρικούς ρόλους σε αυτές τις ιστορίες, ως οδηγοί ηρώων όπως ο Οδυσσεύς και ο Ιάσων. Άνδρες που χρειάστηκε να κατέλθουν στη θηλυκή μήτρα του κάτω κόσμου ή να ταξιδέψουν στα πέρατα της γης, ως δοκιμασία του ταξιδιού τους[13]. Αργότερα, σε ρωμαϊκές φιλολογικές μαρτυρίες, όπως του Οράτιου (Επωδές, 5 και 17)[14] ή τα Pharsalia[15], απεικονίζονται εκφυλισμένες μάγισσες να ψάχνουν στα απομεινάρια των νεκροταφείων. Δε στέλνουν πια τους ήρωες στο κάτω κόσμο, για να ολοκληρώσουν την αναζήτησή τους, αλλά αντίθετα φέρνουν τον κόσμο των νεκρών πίσω στους ζωντανούς, για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πελατών τους με νεκρομαντικά τυπικά. 

Αναφέρονται πολλές μάγισσες στην ελληνορωμαϊκή λογοτεχνία, κάποιες από τις οποίες είναι γνωστές, όπως η Κίρκη και η Μήδεια, και άλλες λιγότερο γνωστές όπως η Σιμαίθα, η Περιμήδη, η Αγαμήδη, η Παμφίλη, η Εριχθώ, η Κανιδία, η Διοτίμα, η Οινοθέα κ.α.. Αναγκαστικά θα περιοριστούμε στις γνωστότερεςς μορφές με τις περισσότερες φιλολογικές μαρτυρίες, δηλαδή την Κίρκη, τη Μήδεια, την Κανιδία και την Εριχθώ. Η Κίρκη και η Μήδεια μοιάζουν μάλλον για αρχαίες υποβιβασμένες θεές, ενώ η Κανιδία είναι πιθανώς βασισμένη σε υπαρκτό πρόσωπο. Η Εριχθώ, μάλλον φανταστικό πρόσωπο, είναι μια σύνθεση των αρνητικών χαρακτήρων αρκετών μαγισσών με μια φοβική αντίληψη της θεάς Εκάτης. 

Αυτές οι ραδιούργες μάγισσες κατοικούσαν στα περιθώρια της κοινωνίας, προσωποποιούσαν την περιφέρεια του πολιτισμού, τα άκρα, τα όρια και ήταν περιθωριακές με όλη τη σημασία της λέξης και είτε κατοικούσαν στην άκρη του κόσμου ή έρχονταν από άλλες χώρες, όπως η Μήδεια και η Εριχθώ, ή ενοικούσαν στις παρυφές της «αξιοπρεπούς κοινωνίας». Ήταν παρόλα αυτά κεντρικά πρόσωπα στη δομή του μύθου και κανένας πολιτισμός δεν μπορούσε να τις αγνοήσει. Μπορούσε να τις καταπιέσει, όπως καταπιέζει κάθε κοινωνία τις υποθετικές αρνητικές της όψεις. Αλλά δεν μπορούσε να αρνηθεί τις δυνάμεις της. Δυνάμεις ανεξέλεγκτες που προκαλούσαν το φόβο της αδυναμίας μπροστά στο επέκεινα και την απώθηση του «ξένου». Η συνάντηση με τη μαγεία απαιτούσε ένα βήμα πιο πέρα από τα όρια της κανονικότητας, τόσο για τον μυθικό ήρωα όσο και για τον απλό πολίτη. Ήταν μια περιπέτεια σε κόσμους στους οποίους η μεταμόρφωση -επιθυμητή ή μη- ήταν πιθανή. Εκτός από θέες και βασίλισσες, οι μάγισσες ήταν πρακτικά οι μόνες γυναίκες με ανεξάρτητη προσωπικότητα στον αρχαίο κόσμο. Ο ρόλος τους στην κλασική λογοτεχνία αναδεικνύεται σημαντικός και οι χαρακτήρες τους λειτούργησαν ως πρότυπα για την απεικόνιση των μαγισσών στην παγκόσμια λογοτεχνία στους επόμενους αιώνες. 


Κίρκη

[...] ως άρα φωνήσας πόρε φάρμακον αργειφόντης
εκ γαίης ερύσας, και μοι φύσιν αυτού έδειξε
ρίζη μεν μέλαν έσκε, γάλακτι δε είκελον άνθος: 
μώλυ δε μιν καλέουσιν θεοί: χαλεπόν δε τ’ ορύσσειν
ανδράσι δε θνητοίσι, θεοί δε τε πάντα δύνανται [...].
τεύχε δε οι κυκεώ χρυσέω δέπαι, όφρα πίοιμι, 
εν δε τε φάρμακον ήκε κακά φρονέουσ’ ενί θυμώ
αυτάρ δε επεί δώκεν τε και έκπιον, ουδέ μ’ έθελξε, 
ράβδω πεπληγυία έπος τ’ έφατ’ εκ τ’ ονόμαζεν. 
«έρχεο νυν συφεόνδε, μετ’ άλλων λέξο εταίρων»[...]. 

Η πρώτη μαγική λειτουργία που έχει καταγραφεί στην αρχαιοελληνική λογοτεχνία αναφέρεται στο 10ο βιβλίο της Οδύσσειας. Τη μαγική λειτουργία εκτέλεσε η Κίρκη, μια μάγισσα που ζούσε στο νησί Αιαία στις παρυφές του γνωστού κόσμου. Η αρχαιοελληνική κοσμολογία απεικόνιζε τον κόσμο επίπεδο, γύρω από τον οποίο κυλούσε ο ποταμός του ωκεανού. Η Κίρκη ζούσε στα σύνορα αυτού του κόσμου - όσο μακρύτερα γινόταν από το εννοιολογικό πλαίσιο του πολιτισμού- κοντά στην είσοδο του Άδη, του κάτω κόσμου. Ήταν Ηλιάδα, κόρη του θεού Ήλιου, και ήταν αδελφή του Αιήτη, του πατέρα της Μήδειας, και της Πασιφάης, της μητέρας του Μινώταυρου. Το πιθανότερο είναι ότι η Κίρκη ήταν κάποια αρχαία θεά, πιθανώς μια Πότνια Θηρών, αφιερωμένη στο ζωικό βασίλειο. Είναι επίσης αρπακτική πλανεύτρα, και το όνομά της, Κίρκη, συνδέεται με τον κίρκο, το αρπακτικό που κυκλώνει την πτήση του, ή τον λύκο και συνδέεται στον Όμηρο με το γεράκι. 

Στο δρόμο της επιστροφής από τον Τρωικό πόλεμο ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έφθασαν σε ένα νησί, στο οποίο « [...] υπήρχαν γύρω τους λιοντάρια και λύκοι του βουνού, θηριά μαγεμένα από τα βοτάνια της θεάς, που δεν επιτίθονταν σε ανθρώπους, αλλά ήλθαν κατά πάνω τους, κουνώντας τις μακριές ουρές τους [...] ». Η Κίρκη με τα μαγικά της τεχνάσματα μεταμόρφωσε τους σύντροφους του Οδυσσέα σε χοίρους, ζώα που σύμφωνα με την παράδοση ήταν αφιερωμένα στη Δήμητρα και την Περσεφόνη και συνδέονταν με τη γονιμότητα της γης. Ως μάγισσα, λοιπόν, η Κίρκη πρόσφερε στις χθόνιες θηλυκές θεότητες, όσους δοκίμασαν τα μαγικά της βοτάνια. 

Με τη βοήθεια του θεού Ερμή, που έδωσε στον Οδυσσέα το μαγικό φυτό ‘μώλυ’ με τη μαύρη ρίζα και τα λευκά άνθη, ο ήρωας έγινε άτρωτος στα μαγικά τεχνάσματα της Κίρκης, υποχρεώνοντας τη μάγισσα σε όρκο ιερόπρεπο να μην τον πειράξει με τις γητειές της. Τελικά ο Οδυσσέας την έπεισε να επαναφέρει τους συντρόφους του πίσω στην ανθρώπινη μορφή τους, και όλοι παρέμειναν στο νησί για ένα χρόνο. Όμως, ο Οδυσσέας χρειαζόταν τη συμβουλή του μάντη Τειρεσία, για το πώς ακριβώς θα επέστρεφε σπίτι του και θα διεκδικούσε το βασίλειό του. Η Κίρκη του εξηγεί όλες τις τελετουργικές διαδικασίες που απαιτούνται για να εισέλθει στον κάτω κόσμο και εδώ φαίνεται πλέον ως φύλακας της πύλης και το νησί της μια πύλη για τον κόσμο των νεκρών[18].

Άλλες φιλολογικές μαρτυρίες για κάποιες μαγικές δραστηριότητες και τη γενεαλογία της Κίρκης μπορεί κανείς να αναζητήσει στον Παυσανία και τον Απολλόδωρο, όπου επιβεβαιώνεται ότι ήταν αδελφή του Αιήτη[19], ότι εξάγνισε τους Αργοναύτες για το φόνο του Άψυρτου[20], όπως επίσης και τον Οδυσσέα[21], όπου αναφέρεται η ηλιακή της γενεαλογία και το γεγονός ότι μετέτρεψε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε χοίρους, χωρίς όμως να καταφέρει τον ήρωα, γενόμενη τελικά ερωμένη του[22]. Ο καρπός αυτού του έρωτα ήταν ο Τηλέγονος[23], που θα συναντηθεί αργότερα με τον Οδυσσέα και θα αποδειχθεί μοιραίος για τη ζωή του. 


Μήδεια

[...] το μαγικό τραγούδι μου αγριεύει την ήρεμη, 
ηρεμεί την ταραγμένη θάλασσα, 
κινώ τα δάση, προσφέρω το σεισμό στα όρη, 
βογγάει η βαθιά γη, 
φαντάσματα σηκώνονται απ’ τους τάφους. 
κι εσένα λαμπερή σελήνη, αφορίζω [...]

Οβίδιος, Μεταμορφώσεις. 

Παρά τη δυναμική περιγραφή του Οβίδιου, καλύτερη πηγή για να μελετηθεί ο συγκεκριμένος χαρακτήρας είναι πιθανώς η γνωστή τραγωδία του Ευριπίδη και πιο συγκεκριμένα ένας αγώνας λόγων μεταξύ του Ιάσονα και της Μήδειας,όπου αποκαλύπτεται το υπόβαθρο του μύθου. Ο τραγικός ποιητής επεξεργάζεται έναν από τους μαγικότερους ως προς τη φύση του μύθους, ακολουθώντας ουσιαστικά την πλοκή του μύθου όπως διασώθηκε για εμάς αργότερα στα Αργοναυτικά, παρόλο που πριν από αυτόν ο Πίνδαρος αναφέρεται στο ίδιο θέμα στις Πύθιες Ωδές του[24]. Η Μήδεια είναι μια βάρβαρη μάγισσα, που έχει προδώσει την οικογένειά της για να βοηθήσει τον εραστή της Ιάσονα, παίρνοντας ταυτόχρονα έναν δρόμο χωρίς επιστροφή. Το όνομά της ως προς την ετυμολογία του αποδίδεται στο ρήμα μέδομαι[25]. Συχνά, λοιπόν, αποδίδεται ως «σκεπτόμενη γυναίκα». Τώρα ανακαλύπτει πως ο σύντροφος που της ορκίστηκε αιώνια πίστη[26] επιθυμεί μια άλλη γυναίκα, την κόρη του βασιλιά Κρέοντα της Κορίνθου και «πραγματική Ελληνίδα». Η Μήδεια είναι σύνθετος και συναρπαστικός χαρακτήρας, αλλά σχεδόν στο σύνολό της η φιλολογική ή θεατρική κριτική αρκείται στον ψυχοδραματικό χαρακτήρα της εσωτερικής της σύγκρουσης και στις πολιτικο-κοινωνικές προεκτάσεις που αναμφίβολα οδηγεί η εκφορά του λόγου και τα επιχειρήματά της. Όμως, η κυρίαρχη ιδιότητά της είναι εκείνη της μάγισσας, της φαρμακίδας. Είναι η νέα που ανατράφηκε στα δώματα του Αιήτη, εκείνη που τη δίδαξε η ίδια η Εκάτη να φτιάχνει τα μαγικά βοτάνια με μεγάλη επιδεξιότητα. 

Χαρακτήρες σαν την «ξένη» Μήδεια του Ευριπίδη διεκδικούν μια αξιοσημείωτη γυναικεία σοφία, και φυσικά έναν ρόλο ηρωικό σύμφωνα με τα πρότυπα του ανδρικού ηρωισμού και της εκδίκησης[28], εντελώς αντίθετο προς τα δεδομένα της θηλυκής παρουσίας στην κλασική Ελλάδα, όπου η γυναίκα περιορίζεται στα του οίκου της, δίχως ιδιαίτερη παρουσία ή ρητορικές δυνατότητες[29]. Αυτόν τον ρόλο αναλαμβάνει η Μήδεια, προκειμένου να χειριστεί τον Κρέοντα και να κερδίσει το χρόνο που χρειάζεται. Η απώλεια του Ιάσονα είναι απλά θέμα πάθους. Αυτό που εξοργίζει περισσότερα κατά την άποψή μας τη Μήδεια είναι η ταπείνωση και η λύση του όρκου -για την τήρηση του οποίου θα φροντίσει με τρόπο βίαιο και απεχθή για τη χριστιανική ηθική μας[30]. Ως ιέρεια της Εκάτης δεν ανέχεται τη λύση του όρκου, ενός σημαντικού δεσμού ανάμεσα στους ανθρώπους και τους ανθρώπους ή τους δαίμονες. 

Η Μήδεια φαίνεται να έχει μια ισχυρή επίδραση στον χορό, τον εκπρόσωπο του λαού ουσιαστικά, που παίρνει το μέρος της, σχεδόν ως τριταγωνιστής, παρά την κριτική του Αριστοτέλη για την απομόνωση που επέβαλε κατά την άποψή του ο Ευριπίδης στο χορό. Εδώ ο Ευριπίδης εξετάζει τις θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού του, επισημαίνοντας πως η ο πολιτισμός εξελίσσεται μέσα σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο σχέσεων δύναμης. Για κάθε πολιτισμική έκφανση υπάρχει μια καθοδηγητική ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία κάτι κερδίζει κανείς και κάτι χάνει. Οι αυτορρυθμιστικές δυνάμεις του πολιτισμού -η τέχνη, ο μύθος και η συλλογική πίστη- είναι εκείνες που βοηθούν στην επούλωση των πληγών, στην αποκατάσταση των κοινωνικών αδικιών και στην προκειμένη περίπτωση ο τραγικός ποιητής αναλαμβάνει έναν τέτοιο θεραπευτικό ρόλο για μια κοινωνία που συστηματικά υποβάθμισε την γυναικεία παρουσία στη διαδικασία της κοινωνικής εξέλιξης. 

Ο Ιάσων, έτσι όπως παρουσιάζεται στο έργο του, δεν είναι παρά το άδειο κέλυφος ενός προγενέστερου ήρωα. Είναι υπολογιστής, αυτάρεσκος και ωφελιμιστής. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για να υπερασπιστεί τις ενέργειές του, δείχνουν ότι έχει μελετήσει τη ρητορική τέχνη, αλλά αυτός ακριβώς ο επαγγελματισμός των επιχειρημάτων του είναι κενός νοήματος. Οι λόγοι του εκφέρονται με ακρίβεια και οι δικαιολογίες του, αν και καλά οργανωμένες, φαίνονται πως αποφεύγουν τα σημαντικά ζητήματα. Χρησιμοποιεί τη ρητορική για να αναδημιουργήσει την αλήθεια όπως εκείνος επιθυμεί να είναι. Όταν ο χορός λέγει πως καλά μιλά ο Ιάσων, αλλά εξακολουθεί να έχει προδώσει τη σύζυγό του, εκφράζει ταυτόχρονα την κοινή γνώμη του ακροατήριου. Η προδοσία του Ιάσονα είναι ιδιαίτερα ειδεχθής, επειδή οφείλει πολλά στη γυναίκα του. Επανειλημμένα εκείνη έσωσε τη ζωή του και ολοκλήρωσε για χάρη του τους άθλους που εκείνος δεν μπορούσε να κατορθώσει. Είναι καιροσκόπος, καθώς χρησιμοποιεί τώρα τη βασιλική οικογένεια της Κορίνθου για το κέρδος, όπως στο παρελθόν χρησιμοποίησε τη Μήδεια. Στον αγώνα λόγων ο Ιάσων και η Μήδεια παρουσιάζουν δύο διαφορετικές ιδέες για το γάμο. Ο Ιάσων θεωρεί το γάμο ως κοινωνική και οικονομική σύμβαση, θυμίζοντάς μας τον Οικονομικό του Ξενοφώντα, καθώς μιλά με όρους υλικής ευημερίας και ασφάλειας. Η Μήδεια, αν και περιέγραφε νωρίτερα στις Κορίνθιες γυναίκες το γάμο ως είδος δουλείας, ακόμα μιλά με ιδεαλιστικό τρόπο, αναφέροντας όρκους και αμοιβαιότητες. Ο Ιάσων όλα αυτά τα παραμερίζει και χαρακτηρίζει τη Μήδεια παράλογη. 

Κάπως έτσι το βάθος του πάθους της Μήδειας γίνεται απροκάλυπτη οργή. Ο σύζυγος που της χρωστά τα πάντα, την παραμερίζει. Εκείνη, μια γυναίκα που διεκδικεί στη γενεαλογία του μύθου θεϊκή καταγωγή, -κόρη ενός βασιλιά που πιθανώς υπήρξε στο παρελθόν βασιλιάς της Κορίνθου και συνεπώς εν δυνάμει επικίνδυνη για τη βασιλική γενιά του Κρέοντα στον αγώνα της διαδοχής- βρίσκεται διαρκώς στο έλεος ανθρώπων ανόητων και αδύναμων. Αν και με πολλούς τρόπους το δίκαιο είναι με το μέρος της, τα επιχειρήματά της απορρίπτονται ως απότοκα γυναικείου παραλογισμού. Η εκδίκηση ή η ιεροδικία της -ανάλογα από ποια οπτική γωνία βλέπει κανείς το θέμα- είναι ένα σημαντικό θέμα και προκαλεί ίσως κατάπληξη το γεγονός ότι παρά τη θηριώδη φύση του εγκλήματός της, η έλξη του θεατή προς την πλευρά της Μήδειας είναι τόσο ισχυρή όσο και η γοητεία που ασκεί στο χορό. Η υπερηφάνειά της την ωθεί να απορρίψει τις προσφορές του και προτιμά το θάνατο από μια δεύτερη εξορία. Μια υπερηφάνεια αξιοθαύμαστη και δικαιολογημένη, η οποία, όμως, θα οδηγήσει τη Μήδεια σε πράξεις ανείπωτες. Μετά την εκδίκησή της η μάγισσα εντέλει χάνεται με το ηλιακό άρμα του παππού της, θυμίζοντας στην ανθρώπινη αυταρέσκεια πως η ιερόπρεπη υπόσχεση δεν είναι κάτι που ο κοινός θνητός -ακόμα κι αν υπήρξε ήρωας- μπορεί να ξεχάσει ατιμώρητα. 


Κανιδία

Στην αφήγηση του Οράτιου η Κανιδία, η φαρμακίς, είναι έτοιμη να βασανίσει μέχρι θανάτου ένα νέο αγόρι με τη βοήθεια άλλων τριών μαγισσών, προκειμένου να παρασκευάσει από το συκώτι του ένα ερωτικό φίλτρο (37-38) για τον άπιστο ερωμένο της, τον γέροντα Βάρο (73). Η σκηνή του φρικτού δράματος είναι ένα σπίτι στη Ρώμη. Ακολουθούν οι γραμμές 1-10, στις οποίες περιγράφονται οι παρακλήσεις του παιδιού, που διαισθάνεται αμυδρά τι του επιφυλάσσει η μοίρα. Κατόπιν (15-24) η Κανιδία περιγράφεται να ρίχνει στις μαγικές φλόγες συστατικά που μοιάζουν με εκείνα της χύτρας των μαγισσών στον Μάκβεθ του Σαίξπηρ. Αργότερα (25-28) η Σαγκάνα ραντίζει το σπίτι με ανίερο ύδωρ, προφανώς για να επικαλεστεί τις σκοτεινές δυνάμεις. Η Βέια είναι εκείνη που σκάβει το λάκκο (29-40) μέσα στον οποίο θα τοποθετηθεί το παιδί γυμνό μέχρι το πηγούνι, για να πεθάνει από την πείνα με τα μάτια καρφωμένα στην τροφή που δεν μπορεί να φθάσει. Αργότερα (41-46) αναφέρεται η παρουσία, που επιβεβαιώνεται από τα κουτσομπολιά της Νεάπολης, της άσεμνης Φόλιας, που μπορεί να σύρει το φεγγάρι και τα άστρα σαν Θεσσαλή μάγισσα. Πιο κάτω επαναλαμβάνονται οι επικλήσεις της Κανιδίας (49-82) στις δυνάμεις του σκότους, οι ασωτείες του κακόφημου πρώην εραστή της που επιμένει να μένει ανεπηρέαστος από τις επικλήσεις της και οι σκοτεινοί υπαινιγμοί της για ακόμα φοβερότερα ξόρκια στα οποία μπορεί να καταφύγει. Τέλος, (83-102), το απελπιμένο παιδί ξεσπά σε κατάρες, και απειλεί ότι το φάντασμά του θα τη στοιχειώσει. Το σύνολο του έργου αντιπροσωπεύει μια δραματική μελέτη από τις φοβερές δεισιδαιμονίες που επικρατούσαν στα κατώτερα στρώματα της κοσμοπολίτικης πρωτεύουσας. Τόσο η αναφορά στον Απουλήιο[36], όσο και η επιγραφή του Corpus inscriptionum Latinarum[37] μιλούν για ένα αγόρι που υπέστη παρόμοιο θάνατο από μια μάγισσα, γεγονός που επιβεβαιώνει την αληθοφάνεια των λόγων του ποιητή. 

Η Κανιδία, όπως και η Εριχθώ -την οποία θα εξετάσουμε πιο κάτω- κάνουν μεν την εμφάνισή τους στη ρωμαϊκή ποίηση, αλλά όχι ως επικοί χαρακτήρες ή σε θεατρικά έργα. Είναι προφανές, λοιπόν, πως οι χαρακτήρες τους είναι λιγότερο ανεπτυγμένοι από εκείνους της Κίρκης ή της Μήδειας. Προορίζονται να είναι αποκρουστικές, φοβικές, μη θηλυκές, ανήθικες μάγισσες. Φαίνεται πως αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι ρωμαίοι συγγραφείς τις μάγισσες. Εντούτοις, αυτοί οι τύποι μαγισσών φαίνεται πως έκαναν μεγάλη εντύπωση στους αναγνώστες αυτού του είδους λογοτεχνίας και το ρωμαϊκό στερεότυπο διατηρήθηκε για τα επόμενα δύο χιλιάδες χρόνια, ως την εποχή μας. 

Σύμφωνα με το δοκίμιο του Georg Luck, ο Οράτιος εσκεμμένα σατιρίζει την Κανιδία ως διεφθαρμένη ιέρεια των μαύρων τεχνών, σε μια προσπάθεια να απογυμνώσει τη λαϊκή δεισιδαιμονία και πίστη στη μαγεία και να αποθαρρύνει τους αναγνώστες του από το να πληρώνουν μάγισσες για τις υπηρεσίες τους. Το πόσο το κατόρθωσε, είναι ένα άλλο θέμα. Ακριβώς όπως και στη βόρεια Ευρώπη, οι νοτιοευρωπαίες μάγισσες ήταν πάντα έτοιμες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με κάποιο ελιξίριο ή δηλητήριο και πολλοί αναζητούσαν τη βοήθειά τους. Οι ερωτοχτυπημένοι επιθυμούσαν να ελκύσουν το αντικείμενοτου πόθου τους ή να καταστρέψουν τον ανταγωνιστή τους. Νέες γυναίκες, ανίκανες να συλλάβουν, παρακαλούσαν τις μάγισσες να τις ευλογήσουν με ξόρκια γονιμότητας και άνδρες με προβλήματα ανικανότητας εκλιπαρούσαν μάγισσες για να επιλύσουν το πρόβλημά τους. 

Βέβαια στον αρχαίο -όπως και στον χριστιανικό κόσμο- υπήρχε και το επίσημο κυνήγι των μαγισσών. Στο ελληνικό κόσμο, εκτός από τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει από τη δική του οπτική γωνία το θέμα ο Πλάτων και η θανατική ποινή που προτείνει, είναι ίσως το μοναδικό δείγμα πρόθεσης νομοθέτησης, καθώς ούτε ο δρακόντειος, μήτε ο σολώνειος κώδικας περιείχαν νόμους σχετιζόμενους με τους ψυχοειδείς μηχανισμούς της πρόθεσης τέλεσης εγκλήματος μέσω της μαγείας. Ωστόσο, παρόλο που ο νομοθέτης δεν είχε προβλέψει μια τέτοια δικαιϊκή πρακτική, από τον Κλαύδιο Αιλιανό[40] μαθαίνουμε ότι το εθιμικό δίκαιο τιμωρούσε αυστηρά τα εγκλήματα μαγείας και φαρμακείας, όπως στην περίπτωση μιας φαρμακίδας που συνελήφθη στην Αθήνα και καταδικάστηκε σε θάνατο από τον Aρειο Πάγο. Μάλιστα, επειδή ήταν έγγυος, η ποινή εκτελέστηκε μετά τη γέννηση του παιδιού της. 

Σύμφωνα με μια άλλη αφήγηση του Δημοσθένη, μια γυναίκα από τη Λήμνο με το όνομα Θεωρίδα καταδικάστηκε σε θάνατο με όλη την οικογένειά της εξαιτίας φαρμακείας και της γνώσης της για τις μαγικές επωδούς. Η καταδίκη της είναι σαφώς δηλωτική του φόβου που προκαλούσε η γνώση και ο χειρισμός μαγικών δυνάμεων, αλλά και μια σύγχυση ανάμεσα στα όρια των θρησκευτικών και των θεραπευτικών πρακτικών, καθώς η Θεωρίδα αναφέρεται ως ιέρεια και μάντιδα κάποιας μυστηριακής θεότητας, την οποία χρησιμοποιούσε ως εμπνευστική δύναμη, προκειμένου να θεραπεύει με μαγικό-θρησκευτικό τρόπο. 

Πραγματική νομοθεσία απαντάται στους Ρωμαίους με τον νόμο του Σύλλα, lex Cornelia de sicariis et veneficis, (81 Π.Κ.Ε.), ο οποίος θεωρείται θεμελιώδης νομική δράση αναλαμβανόμενη ενάντια στη μαγεία. Βέβαια, ο νόμος δεν καταδικάζει τη μαγεία per se, αλλά στοχεύει σε περιπτώσεις αιφνίδιων και εν πολλοίς ανεξήγητων θανάτων πολιτών, οι οποίοι εμπίπτουν στην περιοχή της μαγείας[43]. Ωστόσο, αυτό που λείπει από το ρωμαϊκό νόμο είναι ο προσδιορισμός του γόητα, του αγύρτη, ή του μάγου, που ασκεί τη μαγεία και συνεπώς η διάκριση ανάμεσα στην πρακτική θεραπεία και τη φαρμακεία. Αυτά τα στοιχεία μπορούμε βέβαια να τα αντλήσουμε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ο οποίος διακρίνει ανάμεσα στην medicina και την magia, την ψευδοθεραπευτική[44], παρέχοντάς μας τα αναγκαία στοιχεία για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι Ρωμαίοι, στο δικό τους πολιτισμικό περίβλημα, την ιδέα της μαγείας, της γοητείας και της φαρμακείας. Στα έτη 184, 180-179 Π.Κ.Ε., πριν την εποχή της Κανιδίας, οι ρωμαίοι magistrates διέταξαν την εκτέλεση χιλιάδων ανθρώπων με την κατηγορία της veneficia (δηλητηρίασης) ή της βλαπτικής μαγείας. Η άσκηση της μαγείας, ιδιαίτερα για φημισμένες μάγισσες όπως η Κανιδία, ήταν επικίνδυνη υπόθεση εξαιτίας των εκδικητικών προθέσεων των ανικανοποίητων πελατών. 


Εριχθώ

Όχι, αν και η μάγισσα είχε τη δύναμη
τις σκιές να καλέσει από τα βάθη, 
ήταν αμφίβολο να μην ήταν η σπηλιά τόπος της κόλασης. 
Χρώματα μανικά φλέγονταν στο φόρεμά της, 
γυμνό ήταν το πρόσωπό της, κι επάνω στο μέτωπό της
σύριζαν οχιές μανιασμένες, 
κάτω από τον χείμαρο των μαλλιών της. 

Λουκανός, Pharsalia

Τέτοια είναι η περιγραφή της μάγισσας, Eριχθούς, στα Pharsalia του ρωμαίου ποιητή Marcus Annaeus Lucanus (39-65 Κ.Ε.). Στο τεράστιο σε έκταση επικό ποίημά του για τον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στον Ιούλιο Καίσαρα και τον Πομπηΐο, συναντάμε μια τρομακτική μορφή, που φαίνεται να είναι συνδυασμός όλων των προηγούμενων μαγισσών, και θυμίζει πολύ την περιγραφή του Βιργίλιου για την Εκάτη στην Αινειάδα. Η Εριχθώ ζει στη Θεσσαλία, την κλασική γη της μαγείας, και τη συμβουλεύεται εκεί ο γιος του Πομπηΐου την παραμονή της μάχης των Φαρσάλων (48 Π.Κ.Ε.). Έχει τεράστιες δυνάμεις, και μοιάζει περισσότερο με θεά παρά με μάγισσα και προβάλλει ως ένα είδος της μεγάλης μητέρας Κάλι, να μαζεύει τα οστά και τις στάκτες των νεκρών. Στα Pharsalia, αντί να καθοδηγήσει τον νέο στον κάτω κόσμο, η Εριχθώ φέρνει τον κάτω κόσμο στους ζωντανούς, μέσω της νεκρομαντείας και εμψυχώνει ένα πτώμα, που προφητεύει το αποτέλεσμα της μάχης. Τέτοιες πρακτικές, βέβαια, συζητούνταν ως τον 19ο αι. στους επιστημονικούς κύκλους και ο Georg Luck αναφέρει ότι ο Shelley διάβασε τον Λουκανό μαζί με τη γυναίκα του Mary, και ότι έτσι άντλησε εκείνη την έμπνευση για να γράψει τον Frankenstein. 

[...] Αν τα χείλη μου που σας καλούν (απευθύνεται στους θεούς του κάτω κόσμου) μολύνθηκαν αρκετά με το έγκλημα, αν πάντα έτρωγα σάρκα ανθρώπινη πριν τα ξόρκια μου προφέρω, [...] ευοδώστε την προσευχή μου! Δε ζητώ καμιά σκιά κρυμμένη στα βάθη του Τάρταρου, σκιά που συνήθισε στα σκοτάδια πριν πολύ καιρό. Όχι, ζητώ κάποιον που μόλις άφησε το φως και βρίσκεται ακόμη στο δρόμο [...] Ας μιλήσει μια σκιά που πρόσφατα τον Πομπηΐο υπηρέτησε σα στρατιώτης κι όλο το μέλλον να αποκαλύψει στο γιο του. Και να θυμάστε πως θα ‘πρεπε να ‘στε ευγνώμονες για τον εμφύλιο σπαραγμό![45]. Λίγο πολύ αυτά είναι τα λόγια της νεκρομαντείας. Όποιος έχει γερό στομάχι, μπορεί να διαβάσει το πλήρες κείμενο, για το οποίο ο Λουκανός εξετάζεται σήμερα ακόμη και ως σχιζοφρενής, εξαιτίας της τολμηρής φαντασίας του. 


Θεσσαλία, η μαγική γη

Αντίθετα από το Πήλιο, που περιγράφεται ως τόπος θεραπείας, η Θεσσαλία ήταν πάντα γνωστή για τη μαγεία και τη γοητεία της. Σε όλη την αρχαιότητα θεραπευτές, φιλόσοφοι, συγγραφείς και λαϊκοί, ήρθαν εδώ για να βιώσουν τη μαγική γη. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, ταξίδεψε ως εδώ, όπως και ο Πυθαγόρας. Ο Ιπποκράτης λέγεται μάλιστα πως πέθανε στη Θεσσαλία, στην πόλη της Λάρισσας, βόρεια του Πηλίου. Ο Λούκιος Απουλήιος, ένας άλλος συγγραφέας που ανακατεύτηκε απ’ ό,τι φαίνεται με τη μαγεία, ενδιαφερόταν πολύ για τις μαγικές πρακτικές της θεσσαλικής γης. Για ορισμένους ερευνητές τούτη η περιοχή της Ελλάδας ήταν ένα αρχαίο πέρασμα για εκείνους που ταξίδευαν βόρεια, προκειμένου να βιώσουν εκ του σύνεγγυς τις σαμανικές τελετουργίες των νομαδικών φυλών. Οι πρακτικές αυτών των σαμάνων πιθανώς έφθασαν στην περιοχή μέσω της ανταλλαγής της εμπειρίας επέστρεφαν από τις περιπέτειές τους με αυτές τις νομαδικές φυλές.

Ο μύθος, επίσης, μας πληροφορεί πως η βοτανική παράδοση και οι μαγικές τελετουργίες επηρέασαν την περιοχή. Σύμφωνα με μία εκδοχή του μύθου, όταν η Μήδεια ταξίδευε στις πεδιάδες της θεσσαλικής γης το σακούλι με τα βοτάνά της έσπασε, σκορπίζοντας τους μαγικούς και θεραπευτικούς σπόρους στη Θεσσαλία. Ο μύθος του Ιάσονα και της Μήδειας θεωρούμενος από την οπτική γωνία της ανθρωπολογίας της μαγείας υπονοεί την ανατολική βοτανική παράδοση που έφθασε ως εδώ από την Ανατολή, χάρη στη φαρμακίδα και γητεύτρα Μήδεια. Η Μήδεια ήταν θεραπεύτρια και μάγισσα, που έφερε μαζί της τις αρχαίες γυναικείες παραδόσεις των βοτάνων και της μαγείας από την πατρίδα της την Κολχίδα της Μ. Ασίας στο Πήλιο της Θεσσαλίας, γνωστής ακόμα και σήμερα ως «γη των μαγισσών». 

Θα είναι ενδιαφέρον, λοιπόν, σε αυτή την έρευνά μας για την ανθρωπολογία της μαγείας στον αρχαίο κόσμο, να δούμε ποιες ήταν οι επιδράσεις που δέχθηκε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός από τους σαμάνους του βορρά και της ανατολής, αν ένας τέτοιος γεωγραφικός προσδιορισμός είναι δόκιμος. 


Πηγή: archive.gr
Συνέχεια. . . »

Από τον Φρόυντ στην Προπαγάνδα

Δημόσιες σχέσεις, διαφήμιση, επικοινωνιακή πολιτική, focus και target group…Ποια σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά τα εργαλεία του σύγχρονου καπιταλισμού με τον Φρόιντ, τη γέννηση της Ψυχανάλυσης και την εισαγωγή της στον Νέο Κόσμο; Τι μπορεί να συνδέει την φλογερή ανάγκη των φεμινιστριών για χειραφέτηση στις αρχές του 20ου αιώνα, με την άνοδο των Ναζί και την αντικομουνιστική υστερία της ψυχροπολεμικής περιόδου; Η απάντηση μπορεί να βρεθεί στην εντυπωσιακή όσο και αμφισβητούμενη συνεισφορά ενός ανθρώπου στην ιστορία του προηγούμενου αιώνα, που τα ίχνη της συνεχίζουν σταθερά να επηρεάζουν τους φόβους και τις επιθυμίες μας ακόμα και σήμερα.


Ο άνθρωπος που έπλασε την κοινωνία της κατανάλωσης

"Ο έξυπνος και συνειδητός χειρισμός της οργανωμένης γνώμης των μαζών είναι σημαντικό στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτός που είναι σε θέση να καθοδηγεί αυτό τον αθέατο μηχανισμό της κοινωνίας συνιστά μια αόρατη κυβέρνηση, που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα" - (Edward Bernays, Propaganda, 1928) 

Ο Edward Bernays γεννήθηκε στη Βιέννη το 1891 (και πέθανε το 1995, στα 103 του). Ήταν ανιψιός του ιδρυτή της Ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ, με τις πρωτοποριακές θεωρίες του οποίου είχε από νωρίς τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή. Νέος ακόμη μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και στη διάρκεια του 1ου Παγκόσμιου Πολέμου δούλεψε για τις αμερικανικές υπηρεσίες προπαγάνδας, αντικείμενο στο οποίο επέλεξε να παραμείνει και αργότερα. Καθώς μετά την εμπειρία του πολέμου η κοινωνία σοκαρισμένη απέρριπτε την προπαγάνδα ως μέσον ανέντιμο, ο Μπέρνεϊζ χρειάστηκε να επινοήσει ένα ελκυστικότερο όνομα για την κοινωνική εκδοχή της, το νέο επάγγελμα στο οποίο σκόπευε να μεγαλουργήσει: “Δημόσιες Σχέσεις”. Έκτοτε, υπήρξε πάντοτε δραστικά παρών στο παρασκήνιο της παγκόσμιας ιστορίας. Ο Bernays έγινε ο διασημότερος πρωτοπόρος της σύγχρονης προπαγάνδας, την οποία εξάσκησε τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, εφαρμόζοντας τις θεωρίες της ψυχολογίας της μάζας για λογαριασμό μεγάλων εταιριών και πολιτικών κομμάτων. Υπήρξε “σύμβουλος επικοινωνίας” πολλών αμερικανών προέδρων (Κούλιτζ, Χούβερ, Γουίλσον, Αϊζενχάουερ), αλλά και πολλών διασημοτήτων της εποχής του (όπως των Έντισον, Καρούζο και Νιζίνσκι). Πελάτες του ήταν ακόμη μεγάλες εταιρίες αλλά και κυβερνήσεις ξένων χωρών. 

Η εξυπνότερη ίσως ιδέα του ήταν πως από την αρχή εισήγαγε τις ιδέες του θείου του Ζίγκμουντ Φρόιντ στην Αμερική, όπου φρόντισε να εκδοθούν τα βιβλία του και βοήθησε επιμελώς ώστε να προωθηθούν. Η Αμερική, ίσως επειδή ως μωσαϊκό λαών δεν διέθετε ενιαία μυθολογία ή παράδοση, και με τη συνδρομή του Bernays και της Anna Freud, γρήγορα αγκάλιασε την ψυχανάλυση και λίγο-πολύ ενσωμάτωσε την πρακτική αλλά και στοιχεία από τον τρόπο σκέψης της στην καθημερινότητά της. Όμως, παρόλο που το ενδιαφέρον για τη γνώση του Εγώ υπήρξε γενικά θετική εξέλιξη, η αυξανόμενη αλλά ατελής ενασχόληση των ατόμων με την αναζήτηση των βαθύτερων αναγκών τους –και χάρη κυρίως στις έξυπνες στρατηγικές του Bernays- ευνόησε την αύξηση του καταναλωτισμού. Οι άνθρωποι ήθελαν πια να αποκτήσουν –ή έστω να κατασκευάσουν ή να δανειστούν - έναν εαυτό, ανεξάρτητο και διαφορετικό απ’ όλους τους άλλους -κι αυτή ακριβώς την εικόνα άρχισε να τους πουλάει η διαφήμιση. Η παλιότερη ιδέα περί της αξίας του ατόμου, που είχε εισαχθεί με τον Διαφωτισμό, συμπληρώθηκε με τη νέα ιδέα πως το άτομο είναι οι επιθυμίες του, και πήρε την αξία θρησκείας στις σύγχρονες κοινωνίες. Χάρη στις μελετημένες εκστρατείες του Bernays, οι τεχνικές της διαφήμισης έγιναν το μαγικό ραβδί που μας κρατάει μονίμως σε μια μαζική (και μαγική) αυταρέσκεια. 

Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό όπου οι εταιρίες τσιγάρων αποτάθηκαν στον Bernays για να διερευνήσει τρόπους να αυξήσουν την πελατεία τους. Την εποχή εκείνη οι γυναίκες δεν κάπνιζαν δημόσια, πράγμα που περιόριζε στο μισό τους πιθανούς αγοραστές. Ο Μπέρνεϊζ είχε την ιδέα να υποβληθεί ένα δείγμα γυναικών σε ψυχανάλυση, ώστε να φανεί τι πραγματικά σημαίνει το προϊόν γι αυτές. Το συμπέρασμα ήταν πως σε βαθύτερο επίπεδο οι γυναίκες συνέδεαν το κάπνισμα με την χειραφέτηση. Έτσι οργανώθηκε η ανάλογη διαφημιστική καμπάνια, με μηνύματα που συνέδεαν εντέχνως το κάπνισμα με την ανεξαρτησία. Με την πρόθυμη συνεργασία των φεμινιστριών, που στη διάρκεια μιας παρέλασης οργάνωσαν την πρώτη δημόσια εμφάνιση γυναικών που κάπνιζαν αυτό που οι ίδιες ονόμαζαν “δάδες της ελευθερίας” (torches of freedom), ο παρθένος στην διαφήμιση πληθυσμός υπέκυψε στο δέλεαρ κι έτσι έκτοτε όλες οι γυναίκες του πλανήτη απέκτησαν το δικαίωμα στην “εσωτερική” παρόρμηση να καπνίσουν. 

Αυτή ήταν ίσως η πρώτη φορά που η ανάγκη για χειραφέτηση χρησιμοποιούνταν τόσο ξεκάθαρα για χάρη ευτελών (δηλαδή αμιγώς οικονομικών) μηχανισμών χειραγώγησης και μάλλον η πρώτη -αλλά όχι τελευταία- φορά που μια εξάρτηση διαφημιζόταν ως μοντέλο ελευθερίας. Ο δρόμος είχε πια ανοίξει και μια νέα σελίδα είχε γυρίσει για όλους μας. Το ίδιο μοντέλο άρχισε να εφαρμόζεται σε εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις, μια νέα επιστήμη γεννήθηκε και ανδρώθηκε, ώσπου έμαθε όλους τους τρόπους να μας “πουλάει” με άνεση οτιδήποτε, από τσιγάρα και αυτοκίνητα μέχρι τη δημόσια εικόνα προέδρων, ακόμη και τις ίδιες μας τις απόψεις ή την επιθυμία μας για πόλεμο ή ειρήνη. Έκτοτε η νέα μέθοδος εξακολουθεί να διαμορφώνει καθημερινά τεχνητές “ανάγκες”, να καθορίζει τα ρούχα που φοράμε, την τροφή που προτιμάμε, τα κόμματα που ψηφίζουμε, ακόμη και τις ερωτικές μας προτιμήσεις και πολλές από τις βαθύτερες πεποιθήσεις που νομίζουμε αφελώς για ολότελα δικές μας. 

Αυτό που κατάφερε πάνω απ’ όλα ο Bernays να πουλήσει στους καταναλωτές-πελάτες των εταιριών που τον προσλάμβαναν, ήταν μια Ψευδαίσθηση Ταυτότητας, η ιδέα πως καταναλώνοντας μπορούν να υπάρξουν ως ανεξάρτητες προσωπικότητες, διαφοροποιημένες από τη μάζα. Ο Bernays υπήρξε ευσυνείδητος μελετητής των έργων του θείου του. Αξιοποιώντας τη βαθιά ενόραση του Φρόιντ γύρω από τις βαθύτερες επιθυμίες και τα όνειρα όλων μας, κατάφερε να τα τυλίξει σε ελκυστικά πακέτα και να τα ρίξει στην αγορά για λογαριασμό των εταιριών-πελατών του. Συμφωνούσε με τον Φρόιντ πως τον άνθρωπο ελέγχουν κυρίως οι ασυνείδητες επιθυμίες του. Προχωρώντας όμως ένα βήμα παραδίπλα συμπέρανε πως αυτές οι επιθυμίες μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο και σε μαζική κλίμακα, με στόχο την εξουσία και το κέρδος. Ο Bernays εισήγαγε την ιδέα πως δεν ήταν πλέον ανάγκη να πουλάς στους ανθρώπους μόνο αυτό που χρειάζονται, αντίθετα μπορούσες να τους πείσεις πως χρειάζονται το οποιοδήποτε προϊόν -ή ιδέα-, αρκεί να ξέρεις πώς να πιέσεις τα κατάλληλα ψυχολογικά κουμπιά. Αν μπορέσεις να κωδικοποιήσεις την παρουσίαση ενός αντικειμένου με τρόπο που να αγγίζει τις βαθύτερες επιθυμίες, αλλά και να εκμεταλλεύεται -εξορκίζοντάς τους- τους βαθύτερους φόβους του καταναλωτή, τότε μέσα του το προϊόν συνδέεται μια και καλή με την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς. Με μικρές καθημερινές αναμνηστικές δόσεις (έχετε αναρωτηθεί γιατί οι διαφημίσεις επαναλαμβάνονται τόσο υπερβολικά πολλές φορές;) η σύνδεση αυτή ισχυροποιείται και παραμένει. 

Οι μυθικές επιτυχίες του Βernays ακόμη στέλνουν ρίγη συγκίνησης στη ράχη των επιγόνων του: όχι μόνο κατάφερνε με άνεση να πείσει τις αμερικανίδες να καπνίσουν, τα παιδιά να αγαπήσουν το σαπούνι, και τους πάντες να τρώνε τα αυγά τους με μπέικον το πρωί, αλλά κατόρθωνε ακόμη να κερδίζει τις εκλογές για λογαριασμό υποψηφίων γερουσιαστών και προέδρων, να αλλάζει την πορεία της διεθνούς πολιτικής, ενώ σε μία τουλάχιστον γνωστή περίπτωση πέτυχε να 'ρίξει' τη λαοφιλή κυβέρνηση της Γουατεμάλας (για χάρη μιας μεγάλης εταιρείας εκμετάλλευσης μπανάνας), χρησιμοποιώντας μια απλή διαφημιστική -ή μάλλον δυσφημιστική- εκστρατεία, που ξυπνούσε έντεχνα τους βαθύτερους φόβους των απλών ανθρώπων. 

Από τότε, στρατιές ολόκληρες παθιασμένων στελεχών συνεδριάζουν καθημερινά για να αποφασίσουν τι συμφέρει να μας αρέσει περισσότερο την επόμενη χρονιά (ή δεκαετία). Αποτέλεσμα αυτής της ακλόνητης εργατικότητας είναι η άλωση τις τελευταίες δεκαετίες ακόμη και χώρων της τέχνης, που παραδοσιακά αντιστεκόταν (ο Bernays την είχε βέβαια προβλέψει και αυτή). Έτσι σήμερα π.χ. στη δημόσια μουσική σκηνή κυριαρχούν κυρίως κατασκευασμένοι 'καλλιτέχνες', επίτηδες ανούσιοι αλλά έντεχνα πλασαρισμένοι. Όσο για τον ρόλο του καταναλωτή, αυτός συνήθως χειροκροτεί και 'απολαμβάνει', εν μέρει γιατί βρίσκεται σε διαρκή ύπνωση, και εν μέρει γιατί δεν έχει πια κριτήρια για να συγκρίνει το ασήμαντο με το μέτριο ή το εξαιρετικό. 

Έρευνα αγοράς, target groups, όλες οι πρωτότυπες συλλήψεις του Bernays κυριαρχούν ακόμη στις τεχνικές της εξουσίας. Γεγονός παραμένει πως οι νεόκοπες αρχές του Φροϋδισμού επηρέασαν έκτοτε βαθιά Εταιρίες και Κυβερνήσεις, οδηγώντας στη σημερινή πραγματικότητα, όπου ακόμα και οι εκλογές σε μια επαρχιακή χώρα της περιφέρειας γίνονται μόνο όταν οι τεχνικοί των στατιστικών δώσουν τα κατάλληλα 'νούμερα', κάτι τουλάχιστον αστείο για ένα πολίτευμα που προτιμά να ονομάζεται δημοκρατικό. Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει την θεωρία της Ψυχανάλυσης και τον ιδρυτή της για τις μετέπειτα εξελίξεις, πολύ περισσότερο δε μιας και ο ίδιος ο Freud αντιπαθούσε την Αμερική (διαίσθηση ίσως;), την θεωρούσε μάλιστα ένα 'γιγαντιαίων διαστάσεων λάθος'. Παρόλα αυτά, και για να αποδώσουμε τα εύσημα στον ποιητή, τελικά μάλλον συνέβη αυτό που επισημαίνει το εύστοχο στιχάκι: 'τα όνειρα σου μην τα λες, γιατί μια νύχτα κρύα -μπορεί και οι φροϋδιστές να ’ρθούν στην εξουσία'. 


Κατασκευάζοντας την συναίνεση των πολλών

Τα ίδια τα βιβλία αυτού του πρωτομάστορα της ψυχολογικής πειθούς έχουν απολύτως εύγλωττους και -ειλικρινείς κατά μία έννοια- τίτλους: “Προπαγάνδα”, “Κατασκευάζοντας τη Συναίνεση”, “Αποκρυσταλλώνοντας την Κοινή Γνώμη”, κ.λπ. Στα κείμενά του ο Bernays εξηγούσε ακριβώς με ποιο τρόπο οι κυβερνήσεις και οι διαφημιστές “μπορούν να βάζουν σε πειθαρχία τον νου, έτσι ακριβώς όπως οι στρατιωτικοί πειθαρχούν το σώμα”. Αυτή η πειθαρχία μπορεί να επιβληθεί "χάρη στην έμφυτη ελαστικότητα της ανθρώπινης φύσης". Όμως, σαν οξυδερκής μελετητής των έργων του θείου του που ήταν, μας δίνει και την ερμηνεία τού γιατί έχουμε την τάση να υποκύπτουμε στη χειραγώγηση: “ο μέσος πολίτης είναι ο πιο ευαίσθητος αισθητήρας που υπάρχει επί της γης. Ο ίδιος του ο νους είναι το μεγαλύτερο φράγμα ανάμεσα σ’ αυτόν και την πραγματικότητα. Μέσα στο μυαλό του υπάρχουν στεγανά διαμερίσματα, αδιαπέραστα από τη λογική. Η τάση του για απόλυτες απόψεις είναι το εμπόδιο που τον κάνει να μην λειτουργεί με βάση τη σκέψη και την εμπειρία του, αλλά μόνο με μαζικές αντιδράσεις” (Πολύ σκληρό, έτσι δεν είναι; Τι κρίμα που κατά βάση είναι αλήθεια…). 

Ο Bernays έγραφε πως η ίδια “η οργάνωση της δημοκρατίας είναι τέτοια”, “ώστε τα μυαλά των πολιτών μπαίνουν σε καλούπια”, ενώ “οι ιδέες τους τούς έχουν υποβληθεί από ανθρώπους τους οποίους ούτε που έχουν ακουστά”. Κάπου αλλού γράφει: “Ο έξυπνος και συνειδητός χειρισμός της οργανωμένης συνήθειας και γνώμης των μαζών είναι ένα σημαντικό στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτός που είναι σε θέση να καθοδηγεί αυτό τον αθέατο μηχανισμό της κοινωνίας συνιστά μια αόρατη κυβέρνηση, που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα” (Edward Bernays, Propaganda, 1928). Ή αλλού: “Η καλή διακυβέρνηση μπορεί να πουληθεί προς μια κοινωνία, ακριβώς όπως και κάθε άλλο αγαθό”. O Bernays περιγράφει τον άνθρωπο ως “ένα αγελαίο ζώο, για το οποίο η φυσική μοναξιά είναι πραγματικός τρόμος”, έτσι ώστε ο διαρκής συσχετισμός του με κάποιο κοπάδι να του δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας. “Στον άνθρωπο, ο φόβος της μοναξιάς δημιουργεί την ανάγκη να έχει ίδιες απόψεις με την υπόλοιπη αγέλη”. Αληθινά εντυπωσιακό το μείγμα αλήθειας και κυνισμού….

Μια έξυπνη τεχνική που επίσης εγκαινιάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα είναι η κατασκευή των προϊόντων με ημερομηνία λήξης (τεχνικά ονομάζεται planned obsolescence -προσχεδιασμένη απαρχαίωση ή αχρήστευση προϊόντων). Ένα προϊόν που είναι αρκετά γερό ώστε να ζήσει όσο και ο αγοραστής είναι ελάχιστα προσοδοφόρο για τη βιομηχανία. Προτιμότερο είναι κάτι που να χαλάει σύντομα (όχι υπερβολικά νωρίς, για να μη δυσαρεστηθεί πολύ ο καταναλωτής), ενώ καλό είναι είσης όταν χαλάσει να μην επισκευάζεται εύκολα. Παλιότερα, το ιδανικό για τον χειροτέχνη ήταν το παραγόμενο αντικείμενο να διαρκεί πολύ. Από τη στιγμή που το χειροποίητο έγινε μαζικό, και ο φυσικός κατασκευαστής έπαψε να είναι ένας μάστορας με προσωπικό μεράκι, αλλά αντικαταστάθηκε από εργάτες με τυποποιημένες ικανότητες και μηδενικά περιθώρια δημιουργικότητας, χάθηκε από το σύστημα παραγωγής η ανάγκη για διάρκεια. Σήμερα επίτηδες τα προϊόντα δεν κατασκευάζονται για να διαρκέσουν, αλλά μόνο για να πουλήσουν. 

Αν, για να καθησυχάσει τις ενοχές του, επιχειρήσει κανείς να δει ως γραφικούς τους δημιουργούς αυτών των τόσο αποτελεσματικών τακτικών, θα αποτύχει. Η προπαγάνδα υπήρξε πάντοτε πολύ σοβαρή υπόθεση, είτε αφορούσε αντικείμενα είτε ιδέες, και όσοι ηγέτες την αγνόησαν, σύντομα έχασαν το βασικότερο παιχνίδι απ’ όλα, αυτό των εντυπώσεων. Ο Γκέμπελς (ο ιθύνων νους πίσω από την Προπαγάνδα των Ναζί), που ας σημειωθεί είχε μελετήσει πολύ καλά τη δουλειά του Bernays, δεν έκανε τίποτε λιγότερο από το να προωθεί ένα προϊόν, στην προκειμένη περίπτωση τον Γερμανικό Εθνικοσοσιαλισμό, προϊόν στο οποίο κατά πάσα πιθανότητα πίστευε κιόλας. 

Οι Φροϋδιστές του παλιού καιρού πίστευαν πως η γνώση του ασυνείδητου -μέσω της ψυχανάλυσης- μπορούσε να βοηθήσει την δημοκρατία. Προεκτείνοντας αυτή την άποψη ο Bernays, ιδίως μετά την άνοδο και πτώση του 3ου Ράιχ, πίστευε πως ο ασφαλέστερος τρόπος προστασίας της δημοκρατίας ήταν να αποσπάται η προσοχή των πολιτών από τις επικίνδυνες πολιτικές ιδέες και να στρέφεται εντέχνως προς τα ζητήματα της κατανάλωσης και μόνο. Ως μόνη εξαίρεση πρότεινε τον τεχνητά και διαρκώς υποδαυλιζόμενο φόβο και απέχθεια προς “τους κομμουνιστές” (με δυο λόγια, η θεωρία του ήταν: “ο ασυνείδητος φόβος φυλάει τα έρμα”… ή, για να παίξουμε με τις λέξεις, ο φόβος είναι το έρμα της κοινωνίας…). Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ τελικά υιοθέτησε την άποψη του και οι αμερικανοί άρχισαν έκτοτε μαζικά να φοβούνται και να καταναλώνουν. Το ίδιο ακριβώς καλλιεργήθηκε σε Αμερική και Ευρώπη και μετά την 11η Σεπτεμβρίου: υπεραπλουστευτικές ερμηνείες περί “καλού και κακού” και μαζική κατανάλωση ήταν και εδώ το κυρίαρχο μοτίβο -ελάχιστα βασισμένο στην αλήθεια, αλλά πολύ ανακουφιστικό για τις μάζες. 

Η αμερικάνικη κυβέρνηση, οι μεγάλες εταιρείες και η CIA, ανέκαθεν φοβόντουσαν ένα δυσάρεστο μελλοντικό ξέσπασμα “ταπεινών ενστίκτων” που πίστευαν πως παραμόνευε κάτω από τη λαμπερή επιφάνεια του αμερικάνικου τρόπου ζωής. Πεπεισμένοι πως ο μόνος τρόπος να αποτρέψει κανείς τέτοιες βαρβαρικές εκδηλώσεις από την μάζα είναι ο επιτυχής έλεγχος της συμπεριφοράς της, άρχισαν να πειραματίζονται με τις ψυχολογικές μεθόδους που εισήγαγαν ο Bernays και η Anna Freud. Ο ίδιος ο Bernays πίστευε μάλλον πως αποστολή του ήταν να βοηθήσει στο να “εξυψωθεί” η μάζα από τα όρια της βλακείας, όπου ήταν πεπεισμένος πως οι πολλοί περνούν τη ζωή τους. 

Σήμερα οι διάδοχοι του Μπέρνεϊζ στο πλάι των αμερικανών προέδρων είναι άνθρωποι σαν τον Karl Rove, σύμβουλο “επικοινωνίας” του George Bush, έναν άξιο συνεχιστή της θεωρίας και πρακτικής του δασκάλου. O Rove είναι αυτός που επιλέγει τις απλοϊκές και ίσως γι’ αυτό επιτυχημένες φράσεις κλισέ του προέδρου, όπως “πόλεμος ενάντια στο Κακό”, “Ισχυρή Άμυνα”, και τις λέξεις κλειδιά όπως “Τρομοκρατία”, “Ασφάλεια” κλπ, επιλεγμένες για να διεγείρουν και μετά να ανακουφίζουν τους φόβους του μέσου αμερικανού. Σήμερα, έχουμε φτάσει σε μια εποχή όπου οι ίδιοι οι πόλεμοι διεξάγονται περισσότερο στο τηλεοπτικό πεδίο (δηλαδή στο πεδίο των εντυπώσεων) παρά στο πεδίο της μάχης. Βέβαια, αν συγκρίνει κανείς αριθμητικά το κόστος σε ανθρώπινες ζωές των σύγχρονων με εκείνο του 1ου και 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, βλέπει πως υπάρχει όντως μείωση. Αυτό είναι ένα από τα βασικά επιχειρήματα των υποστηρικτών της παγκοσμιοποίησης και της πλανητικής αστυνόμευσης. Άσχετα πάντως αν αυτό είναι αποτελεί πρόοδο ή όχι, τα σημερινά δεδομένα ανοίγουν μια εντελώς καινούρια δυνατότητα. 

Παρά τον καταναλωτισμό, η ανάγκη για ατομική συνειδητότητα όλο και αυξάνει, και καλούμαστε να την αξιοποιήσουμε, όχι τόσο με την κλασική μέθοδο (ψήφο -κοινοβουλευτισμό), αλλά μάλλον με το πέρασμα σε μια αληθινά (και όχι τηλεοπτικά) διαδραστική-αμφίδρομη κοινωνία, όπου οι πολίτες θα επηρεάζουν εξίσου, αντί να επηρεάζονται μόνο. Ο σημερινός καταναλωτής προϊόντων και ιδεών έχει στα χέρια του τεράστια εξουσία. Αν καταφέρει να συνειδητοποιήσει τη δύναμη που έχουν οι ατομικές του επιλογές θα μπορούσε ενδεχομένως να αλλάξει πολλά στην καθημερινή πραγματικότητα όλων. 

Από την άλλη, όλα σήμερα, ακόμη και οι τρόποι αντίδρασης και επανάστασης των νέων –και γενικά των ανήσυχων - είναι σε μεγάλο βαθμό προσχεδιασμένα από “τράπεζες εγκεφάλων”. Οι πολλοί επαναστατούν μέσα σε προκαθορισμένα πλαίσια, και μόνο λίγοι, οι πιο αυθεντικοί και δημιουργικοί, αποδεικνύονται πρωτότυποι ή αποτελεσματικοί. Πολλά κοινωνικά κινήματα ξεκινούν αυθόρμητα και δυναμικά, αλλά κάποια στιγμή “καπελώνονται” και χιλιάδες ή εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται ασυνείδητα να εξυπηρετούν τα αντίθετα συμφέροντα. Μόνος τρόπος αντίδρασης στην χειραγώγηση η ανάπτυξη της υγιούς ατομικότητας και η καλλιέργεια της επίγνωσης -συνειδητότητας. Όταν κάποιος είναι παρών στο εδώ και τώρα, είναι αδύνατον να χειραγωγηθεί. Το ζήτημα δεν είναι αν ζούμε σε μια “κακή” εποχή. Φέρουμε το κακό και το καλό αποκλειστικά μέσα μας και είμαστε ατομικά υπεύθυνοι για τη διαχείριση του ζωντανού θαύματος που είναι ο εαυτός μας. Δεν υπάρχουν εξιλαστήρια θύματα ούτε έτοιμες λύσεις, μόνο μια μακριά σειρά από δοκιμές με σωστές και λανθασμένες επιλογές. 

Πριν τον 20ο αιώνα, η χειραγώγηση των μαζών γινόταν κυρίως με την ωμή απειλή, δηλαδή τη στρατιωτική μπότα ή το φόβητρο φυλάκισης και βασανισμών. Φυσικά, η οργανωμένη ψυχολογική χειραγώγηση δεν απουσίαζε και παλιότερα, ιδίως από μεριάς ορισμένων θρησκειών που, με σύμμαχο και σταυρό τους την Ενοχή και τον Φόβο, φρόντιζαν ώστε οι πολλοί να μην έρχονται ποτέ σε επαφή με τον Θεό που κατοικεί μέσα τους. Τον τελευταίο αιώνα όμως περάσαμε από την χοντροκομμένη ποδηγέτηση της ωμής βίας στην λεπτή, σχεδόν χειρουργική χειραγώγηση δια ψυχολογικών μέσων. Μοιάζει παράξενο, πως μια τόσο μεγάλης έκτασης οργανωμένη παρέμβαση δεν κινδυνεύει να αποκαλυφθεί . Κι όμως, συνήθως το περισσότερο που κάποιος από μάς τους μέσους ανθρώπους (καταναλωτές) καταφέρνει να αντιληφθεί, ακόμη και μετά από δεκαετίες εμπειρίας στην κατανάλωση, είναι ακίνδυνες παρατηρήσεις του τύπου “δεν τα φτιάχνουν πια γερά”, τις οποίες συνήθως ξεχνάει κι ο ίδιος την άλλη μέρα -ή στην καλύτερη περίπτωση ένας παροδικός θυμός και στην χειρότερη μια τυφλή αντικοινωνικότητα χωρίς ελπίδα. 


Από την Πίστη στην Πίστωση

Αυτή η αναφορά στην συλλογική αμνησία μάς φέρνει στην σύγχρονη πραγματικότητα, και ιδιαίτερα την ελληνική, όπου χιλιάδες οικογένειες ακροβατούν σε μια διαρκή αλχημεία με τους αριθμούς, χρεωμένοι με δεκάδες δάνεια και πιστωτικές κάρτες. Στη διεθνή λογική των τραπεζών, ο καλοπληρωτής πελάτης, αυτός ας πούμε που πληρώνει ολόκληρη τη δόση του κάθε μήνα και μάλιστα εγκαίρως, λογίζεται ως “χασούρα” αφού η τράπεζα έχει μπει στον κόπο να τον προσεγγίσει (μέσω διαφήμισης), να του πουλήσει ένα προϊόν (την πιστωτική κάρτα) και δεν έχει να λαμβάνει παρά μόνο ό,τι έδωσε. Αντίθετα καλός (δηλαδή χρήσιμος) πελάτης για την τράπεζα είναι εκείνος που δεν καταφέρνει ποτέ να εξοφλήσει το χρέος του από αγορές ή δάνεια, και παγιδευμένος σε έναν μηνιαίο φαύλο κύκλο αρκείται να καλύπτει απλώς τους τόκους του αρχικού κεφαλαίου. Συχνότατα μάλιστα ο τελευταίος είναι τόσο βαθιά χωμένος στην προσωρινά “αντικαταθλιπτική” δράση της καταναλωτικής συμπεριφοράς, που το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να χώνεται όλο και βαθύτερα στα χρέη. Ο παρών σχολιασμός δεν έχει γενικά τον χαρακτήρα οποιασδήποτε μομφής εναντίον ατόμων, είτε αυτά είναι πωλητές, είτε πολύ περισσότερο παγιδευμένοι αγοραστές. Δεν θα μπορούσαμε πάντως να μην επισημάνουμε τουλάχιστον την τραγική αστειότητα και την κοινωνική απρέπεια όταν αντικρίζει κανείς υψηλόβαθμους διαφημιστές ή τραπεζικά στελέχη που, με τα μάτια να λάμπουν από εταιρική θέρμη, εκθειάζουν την ομορφιά και αρμονία πλαστικών προϊόντων κάθε είδους, απόλυτα πεπεισμένοι πως προωθούν κάτι ωφέλιμο. Βασική αρχή του σύγχρονου marketing, πως αν δεν έχεις πείσεις τον εαυτό σου για την χρησιμότητα αυτού που πουλάς, δεν μπορείς να πείσεις και τους άλλους, μια παγίδα που μέσα της πέφτουν πρώτα οι ίδιοι. 

Σαν σε μια επίδειξη σκιώδους χιούμορ, ακόμη και οι όροι μπορεί να σημαίνουν πολλά: Ο όρος στέλεχος σημαίνει βλαστός ή κοτσάνι, (καθένας διαλέγει την προτιμότερη ερμηνεία), ενώ διεθνώς χρησιμοποιείται ο όρος “executive” που σημαίνει στην κυριολεξία εκτελεστικό όργανο, και θυμίζει περισσότερο ενεργούμενο ή μαριονέτα (ή έστω δήμιο), παρά οτιδήποτε το αυτόβουλο. Αν οι όροι προδίδουν ανάλογες προθέσεις, φαίνεται πως το σύστημα έτσι ακριβώς προτιμά τους υπαλλήλους του. Πάντως, αυτό που χρειαζόμαστε κόντρα σε όλη αυτή την επαπειλούμενη παθολογία δεν είναι τόσο αντίδραση, όσο ενσυνείδητη απόλαυση. Η μόνη αλλαγή που χρειάζεται να γίνει αφορά την ατομική συνείδηση του καθενός χωριστά. Υπάρχουν απλές τεχνικές που μπορούν να ελέγξουν την επιρροή της προπαγάνδας πάνω μας: για παράδειγμα, όσον αφορά την τηλεόραση, που στην εποχή των εικόνων που ζούμε είναι το κυρίαρχο μέσο επιβολής και αποχαύνωσης, όλοι μας μπορούμε: Να σβήνουμε συχνότερα την TV (ή κάποιες φορές να μην την ανοίγουμε). Να βλέπουμε τις διαφημίσεις με κλειστό ήχο (στερώντας την εικόνα από τον μελετημένο ήχο της αποδυναμώνει κανείς πολύ το καλοστημένο μήνυμα) -παρατηρώντας ταυτόχρονα ποια στοιχεία τους μας ελκύουν, και σε ποιο κομμάτι του συνειδητού ή ασυνείδητου νου μας βρίσκουν απήχηση. Έτσι αποκωδικοποιεί κανείς αντίστροφα (και αποδυναμώνει) τους συμβολισμούς που χρησιμοποίησαν οι κατασκευαστές της για να μας δελεάσουν. Άλλη πρακτική άσκηση είναι να απολαμβάνει κανείς για παράδειγμα εντελώς ανενδοίαστα μια ευχάριστη τηλεοπτική διαφήμιση (κατά προτίμηση με τον ήχο κλειστό), στη συνέχεια όμως να αποφεύγει συνειδητά να αγοράσει το συγκεκριμένο προϊόν. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποσυνδέεται μέσα μας η αισθητική απόλαυση από την πειθαναγκαστική ανάγκη για κατανάλωση. Όποιος μπορεί να το κάνει αυτό με πλήρη επίγνωση για περισσότερα του ενός προϊόντα, έχει αρχίσει να απελευθερώνεται από τα καταναλωτικά δεσμά του …


Το τέλος της εποχής της Διαφήμισης; 

Οι άξιοι συνεχιστές του Bernays στις τελευταίες δεκαετίες διατηρούν πάντα τον θαυμασμό τους για τον γενάρχη του κλάδου τους, όμως έχουν πια να καθοδηγήσουν έναν κόσμο όλο και πιο περίπλοκο, που μάλλον όλο και λιγότερο καταφέρνουν να ελέγξουν όσο θα ήθελαν. Ως συνήθως, η χαοτική δυναμική κάνει την είσοδό της σε αυτό που κάποτε έμοιαζε απλή αριθμητική, και η ψευδαίσθηση πως η γνώση των μηχανισμών ισοδυναμεί με παντοδυναμία, αρχίζει να χάνεται. Όσο υπακούουμε πειθήνια στην ασυνείδητες τάσεις μας είμαστε όλοι απλώς νούμερα σε αθροιστικές μηχανές, όμως πολλά σημάδια δείχνουν πως σήμερα ολόκληρος ο πλανήτης αρχίζει να δονείται σε μια νέα συχνότητα, και πολλές από τις παλιές συμπεριφορές μπαίνουν σε μια νέα περίοδο αξιολόγησης. Τα ανησυχητικά –ενίοτε ώς και απελπιστικά- σημάδια των καιρών διασταυρώνονται κάθε τόσο με εντελώς αισιόδοξα μηνύματα και τάσεις. Ο καιρός θα δείξει τι είμαστε σε θέση να ανατρέψουμε και τι όχι. Πάντως, το να γνωρίζει κανείς απλώς τον αντίλογο δεν τον καθιστά αντίπαλο δέος στην κοινωνία της υπερκατανάλωσης. Δεν αρκεί η απλή πληροφόρηση, αλλά απαιτείται κυρίως συνείδηση και επίγνωση της πορείας, των εξωτερικών και πάνω απ’ όλα των εσωτερικών πειρασμών και σειρήνων. 

Δεν θα διαφωνήσουμε με την άποψη πως, παρόλα τα παραπάνω, ο σύγχρονος καταναλωτικός άνθρωπος έχει τουλάχιστον για πρώτη φορά επισήμως το δικαίωμα να είναι χαρούμενος και ευτυχισμένος –όταν και εφόσον το καταφέρνει- και πως από μια άποψη η εποχή μας χαρακτηρίζεται από ένα είδος ελευθερίας κοινωνικά πρωτόγνωρης και πολύτιμης. Νομίζω πως το στοίχημα δεν είναι βέβαια να γυρίσουμε πίσω σε οποιαδήποτε παλιότερη φάση, σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι δεν δικαιούνταν να διασκεδάζουν, να ανήκουν στον εαυτό τους, ούτε καν να επιλέγουν την παγίδα τους. Προς το παρόν διανύουμε ακόμη το στάδιο όπου αναζητούμε συλλογική ευχαρίστηση σε μια ναρκισσιστική ηρωοποίηση του εαυτού μας, που την εισπράττουμε διαρκώς, ανακλασμένη από χίλιους καθρέφτες (βλέπε π.χ. καταναλωτικά αγαθά) τριγύρω. Όμως είναι σαφές πως αυτή η φάση τελειώνει… Το τι θα βάλουμε στη θέση της είναι το ζητούμενο…Ίσως την εποχή της επιφανειακής λατρείας του εαυτού να ακολουθήσει μια νέα εποχή, εκείνη της ανακάλυψης του άλλου, του πιο αληθινού Εαυτού που κατοικεί μέσα μας, και περιμένει. 

Όταν κάποιος είναι παρών στο εδώ και τώρα, είναι αδύνατον να χειραγωγηθεί.


Πηγή: archive.gr
Συνέχεια. . . »

Κοινωνικά Δίκτυα

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...